Starożytna sentencja zawarta w Dhammapadzie podsumowuje praktykę Dhammy przy pomocy trzech prostych wskazówek: powstrzymuj się od wszelkiego zła, praktykuj dobro i oczyść swój umysł. Te trzy zasady tworzą sekwencję trzech kroków następujących po sobie kolejno – od zewnątrz, od etapu wstępnego – do wewnątrz, do samej ich istoty. Kroki te wykonujemy jeden po drugim w sposób naturalny, a oczyszczenie umysłu – jako ich kulminacja – stanowi serce buddyjskiej praktyki.

W nauczaniu Buddhy oczyszczanie umysłu oznacza stały wysiłek w usuwaniu jego skalań, mrocznych, niezdrowych sił mentalnych, które tkwią pod powierzchnią strumienia naszej świadomości wypaczając nasze myślenie, wartości, postawy i działania. Trzy główne spośród skalań, określane przez Buddhę jako „korzenie zła” to chciwość, niechęć i niewiedza, przejawiające się w różnych odmianach i wariantach takich jak gniew i okrucieństwo, skąpstwo i zazdrość, zarozumiałość i arogancja, obłuda i próżność oraz poprzez liczne błędne poglądy.

Skalania i czystość to pojęcia, które dla współczesnych ludzi brzmią mało atrakcyjnie, kojarząc się ze staromodną moralnością, dominującą w czasach wszechobecnej pruderii i tematów tabu, ale dla nas – wyzwolonych i nowoczesnych – już nieaktualną. Wprawdzie nie wszyscy tarzamy się w bagnie materializmu, a wielu z nas poszukuje oświecenia i duchowego rozwoju, ale chcemy do nich dążyć na naszych własnych warunkach, a jako spadkobiercy „nowej wolności” wierzymy, że możemy to osiągnąć poprzez nieustanną pogoń za intensywnymi doznaniami, nie przejawiając przy tym szczególnej potrzeby głębszej refleksji, osobistej przemiany czy samokontroli.

Buddha nauczał jednak, że warunkiem autentycznego Przebudzenia jest właśnie czystość umysłu. Celem wszystkich wglądów i oświeconego poznania jest uwolnienie umysłu od skalań, a sama Nibbāna – ostateczny cel nauk – zdefiniowana jest całkiem wyraźnie jako wolność od chciwości, niechęci i niewiedzy. Z perspektywy Dhammy, skalanie i czystość nie są tylko pojęciami z obszaru sztywnej, despotycznej moralności, ale oczywistymi, niepodważalnymi faktami, których znajomość jest niezbędna do zrozumienia położenia, w jakim wszyscy się znajdujemy.

Jako elementy życiowych doświadczeń, skalanie i czystość są od siebie zasadniczo różne, a ich rozgraniczenie ma fundamentalne znaczenie dla tych, którzy poszukują wyzwolenia od cierpienia. Są jak dwa punkty, które stanowią początek i koniec ścieżki do wyzwolenia — ten pierwszy oznacza strapienia i jest punktem wyjścia, drugi to punkt docelowy i jest jednoznaczny z zakończeniem cierpienia. Skalania, o których mówi Buddha, znajdują się u samej podstawy ludzkiej niedoli. Trawiące nas żądze, pragnienia, gniew i rozpacz niszczą nasze serca, nasze życie, nadzieję i kulturę, prowadząc nas ślepych i spragnionych w kołowrocie życia i śmierci. Opisując skalania umysłu Buddha używa takich określeń jak więzy, okowy, kajdany czy pęta. Dlatego też przebycie ścieżki do uwolnienia czy wyzwolenia to pozbycie się krępujących nas kajdan i jednocześnie warunek wewnętrznego oczyszczenia.

Oczyszczanie skalań musi się dokonywać w miejscu ich powstawania, czyli w samym umyśle, zaś podstawową praktyką Dhammy, która temu służy jest medytacja. Medytacja, jako element praktyki buddyjskiej, nie jest ani poszukiwaniem ekstatycznych stanów świadomości, ani formą domorosłej psychoterapii, ale starannie opracowaną metodą rozwoju umysłu o precyzyjnie określonych założeniach i bardzo skuteczną w osiąganiu wewnętrznej czystości i duchowej wolności. Podstawowe techniki medytacji buddyjskiej stanowią metodę rozwoju zdrowych czynników energii umysłu, uważności, koncentracji i mądrości. Poprzez systematyczną praktykę medytacji, w procesie samooczyszczania ulegają one wzmocnieniu w celu usunięcia korzeni i odmian skalań umysłu do poziomu, w którym nie pozostają w nim nawet najsubtelniejsze formy niezdrowych emocji.

Ponieważ wszystkie zanieczyszczone stany świadomości rodzą się z niewiedzy, usunięcie najgłębiej zakorzenionych skalań oraz ostateczne oczyszczenie umysłu odbywa się poprzez mądrość, świadomość oraz wgląd w ostateczną rzeczywistość. Mądrość nie wzrasta jednak w sposób dowolny, czy też w efekcie przypadkowo wyrażonych dobrych życzeń, ale wyłącznie w przestrzeni oczyszczonego umysłu. Dlatego rozwój mądrości i osiągnięcie ostatecznego oczyszczenia poprzez usunięcie skalań musi poprzedzić stworzenie dla niej przestrzeni, poprzez tymczasowe oczyszczenie umysłu, które choć chwilowe i niestabilne, jest jednak niezbędne jako fundament dla pojawienia się wszystkich wyzwolonych wglądów.

Osiągnięcie tego wstępnego oczyszczenia umysłu rozpoczyna się od samozrozumienia. Aby wyeliminować skalania, musimy najpierw nauczyć się je rozpoznawać, wykrywać je w chwili, gdy przenikają do naszego życia i opanowują nasze myślenie. Przez niezliczone eony działaliśmy pod wpływem chciwości, niechęci i niewiedzy, więc proces samooczyszczenia nie może dokonywać się pospiesznie, pod presją naszych oczekiwań natychmiastowego rezultatu. Zadanie to wymaga cierpliwości, uwagi i konsekwencji, a także precyzyjnego wypełniania instrukcji Buddhy, który w swoim współczuciu dał nam metody i środki odpowiednie do usunięcia każdego ze skalań. Poprzez naukę tych metod i właściwe ich stosowanie możemy stopniowo usuwać uporczywe, wewnętrzne zanieczyszczenia i osiągnąć wygaszenie cierpienia, „niczym nieskażone uwolnienie umysłu”.