Viññān.a-kicca
Funkcje Świadomości, jak w działaniu Procesu Świadomości lub ciągu procesu poznawczego (citta-vīthi). W Komentarzach Abhidhammy i Vis.M. XIV wspomniane są następujące funkcje:
- Odrodzenia (pat.isandhi),
- Pod-świadomości (bhavanga),
- Uwagi (āvajjana),
- widzenia, słyszenia, węchu, smakowania, świadomość ciała,
- Odbierania (sampat.icchana),
- Poznawania (santīran.a),
- Określania (vot.t.hapana),
- Impulsów (javana),
- Rejestrowania (tadāramman.a),
- Umierania (cuti).
Pojedyncza jednostka percepcji zmysłowej (np. świadomość wzroku) będąc warunkowaną przez organ zmysłu i odpowiadający mu przedmiot, tworzy w rzeczywistości bardzo złożony proces, w którym po każdej pełniącej swoją funkcję fazie świadomości bardzo prędko następuje kolejna, np:
"Gdy tylko widziany przedmiot wkracza w zasięg wzroku, oddziałuje on z wrażliwym Organem Wzroku (cakkhu-pasāda) i poprzez takie warunkowanie dochodzi do pobudzenia Podświadomego Strumienia (bhavanga-sota).
Jednak gdy tylko podświadomość jest przerwana, funkcjonalny element umysłu (patrz Tabela I 70) chwyta przedmiot i przerywając podświadomy strumień pełni funkcję Uwagi umysłu (āvajjana) względem przedmiotu.
Bezpośrednio po tym powstają wrota wzroku i świadomość wzroku, która jest oparta na wrażliwym organie wzroku, które pełnią funkcję Widzenia (dassana)…. Bezpośrednio po tym powstaje element umysłu (Tabela I 39, 55), który pełni funkcję Odbierania (sampat.icchana) przedmiotu świadomości ….
Bezpośrednio po tym powstaje … element świadomości umysłu (Tabela I 40, 41, 56), który Poznaje (santīran.a) odbierany przez element umysłu przedmiot.
Bezpośrednio po tym, powstaje funkcjonalny, pozbawiony przyczyn element świadomości umysłu (Tabela I 71), który stowarzyszony z obojętnością pełni funkcję Określania (vot.t.hapana) przedmiotu….
Następnie, gdy przedmiot jest duży, bezpośrednio po tym pojawia się sześć lub siedem momentów Impulsów (javana-citta), które są stanowione przez jeden z ośmiu korzystnych lub dwunastu szkodliwych lub dziewięciu funkcjonalnych rodzajów świadomości (Tabela I 1-8, 22-23, 72-80).
Następnie pod koniec momentów impulsów, gdy przedmiot u wrót pięciu zmysłów jest bardzo duży a u drzwi umysłu jest jasny zrozumiały, wtedy powstaje raz lub dwa razy jedna z ośmiu świadomości sfery zmysłów, które są stowarzyszone z przyczyną i należą do klasy rezultatów kammicznych (Tabela I 42-49) lub powstaje jeden z trzech elementów świadomości umysłu, które są pozbawionymi korzeni skutkami karmy (Tabela I 40, 41, 56) …. Świadomość ta po zaniknięciu momentów impulsów posiada zdolność kontynuacji z przedmiotem podświadomości, obierając ten przedmiot podświadomości jako własny i dlatego też jest nazywana Rejestrującą (tadārarmman.a, dosł. ten przedmiot lub posiadając to jako przedmiot)" (Vis.M. XIV, str. 115).
Jeżeli jednak przedmiot zmysłów jest słaby, osiąga on jedynie etap Impulsów (javana) lub Określania (vot.t.hapana). Jeżeli jest on bardzo słaby dochodzi jedynie do pobudzenia podświadomości.
Proces wewnętrznej świadomości lub świadomości umysłu, to znaczy bez udziału pięciu zmysłów jest następujący: w przypadku, gdy przedmiot umysłu, który wkracza w drzwi umysłu jest wyraźny, przechodzi on przez etapy:
- Uwagi u Wrót Umysłu (manodvārāvajjana),
- etap Impulsów i
- Rejestrujący etap,
zanim ostatecznie zatopi się w podświadomym strumieniu (Załącznik).
Literatura: „Aids to the Abhidhamma Philosophy” autorstwa Dr. C.B Dhammasena (z kolorowymi wykresami Procesu Poznawczego WHEEL 63/64).
”The Psychology and Philosophy of Buddhism” autorstwa Dr. W. F. Javasuriya (Buddhist Missionary Society, Kuala Lumpur, Malaysia).