Viññān.a

Świadomość, jest jednym z pięciu Skupisk istnienia (khandha), jednym z czterech Pożywień (āhāra), trzecim ogniwem Zależnego Powstawania (pat.iccasamuppāda), piątym elementem w sześciorakiej klasyfikacji Elementów (dhātu).

Jako jeden z pięciu Skupisk (khandha) jest nierozdzielnie związana z trzema pozostałymi mentalnymi skupiskami (uczuciem, percepcją i formacjami) oraz pełni rolę ogólnego poznania przedmiotu, podczas gdy pozostałe trzy pełnią bardziej szczegółowe funkcje. Jej etyczny i karmiczy charakter oraz większy lub mniejszy stopień intensywności i jasności jest głównie określany przez związane z nią formacje mentalne.

Podobnie jak inne skupiska istnienia świadomość jest strumieniem (viññān.a-sotā - Strumień Świadomości) i nie stanowi żadnej trwałej substancji umysłu, ani nie jest transmigrującą istotą czy duszą. W tekstach (np. w Anattalakkhana Sutta, S.XXII, 59) często jest opisywana jako posiadającą trzy Cechy (ti-lakkhan.a), czyli nietrwałość, cierpienie i brak-ja. Buddha często podkreślał, że „bez warunków nie ma powstawania świadomości” (M.38) i że wszystkie te stwierdzenia na temat jej natury są prawdziwe dla całej gamy świadomości czy to „powstałych w przeszłości, przyszłości czy obecnych, grubych czy subtelnych, własnych czy zewnętrznych, niskich czy wzniosłych, dalekich czy bliskich." (S.XXII,59)

Świadomość jest dzielona na sześć rodzajów według sześciu zmysłów tzn. Świadomość Oka (lub wzroku) (cakkhu-viññān.a) itd. Według Zależnego Powstawania na temat tych sześciu świadomości Vis.M. XV, 39 mówi: ”Świadomość oka powstaje warunkowana przez oko, przedmiot wzroku, światło i uwagę. Warunkowana przez ucho, dźwięk, przewód uszny i uwagę powstaje świadomość ucha. Warunkowana przez nos, wonny przedmiot, powietrze, uwagę powstaje świadomość nosa. Warunkowana przez język, przedmiot smaku, wilgoć i uwagę powstaje świadomość języka. Warukowana poprzez Podświadomy Umysł (bhavanga-mano), przedmiot umysłu i uwagę powstaje świadomość umysłu."

Literatura Abhidhammy wyróżnia 89 rodzajów świadomości, będących zarówno karmicznie zdrowymi, szkodliwymi czy neutralnymi, należących do sfery zmysłów, sfery subtelnej materii, sfery niematerialnej lub ponad-światowej świadomości. Patrz Tabela I.

POWRÓT