Często ludzie, którzy dopiero odkryli buddyzm pytają, czy styl życia ma jakiś większy wpływ na możliwość odnoszenia postępów na Drodze Buddhy, a zwłaszcza, czy Buddha miał jakieś przekonujące powody ustanowienia stanu mnisiego, podlegającego nieco innym zaleceniom od tych, które dał świeckiej społeczności. Pytają też: czy nie oznacza to, że świecki wyznawca zachowujący wskazania buddyjskie w życiu codziennym powinien mieć możliwość podążania Ścieżką tak samo szybko jak mnich lub mniszka i osiągnąć ten sam poziom oświecenia? A jeśli, to czy nie jest tak, że mnisi styl życia jest czymś zbytecznym lub w najlepszym wypadku zwyczajnie wyborem osobistym, wcale nie ważniejszym dla rozwoju duchowego jednostki niż wybór ścieżki kariery lekarza lub inżyniera?

Jeśli odłożymy pytanie dotyczące statusu lub wyższości i zajmiemy się tymi dwoma stylami życia w ich idealnej formie, to wnioski wskazywałyby, że życie monastyczne, prowadzone w sposób zalecany przez Buddhę, jest tym, które przyczynia się efektywniej do osiągnięcia ostatecznego celu. Nawiązując do kanonu pāḷijskiego, ostatecznym celem Dhammy jest Nibbāna: zniszczenie wszystkich skaz i ostateczne uwolnienie od saṃsāry, kołowrotu odrodzeń. To osiągnięcie uzyskuje się dzięki eliminacji pragnienia i ignorancji poprzez praktykowanie Szlachetnej Ośmiorakiej Ścieżki. Jest ona otwarta zarówno dla mnichów, jak i świeckich wyznawców. Stan mnisi nie daje uprzywilejowanego dostępu do Ścieżki czy upoważnienia, które pozwalałoby mnichowi lub mniszce na szybsze postępy niż świeccy wyznawcy. Wciąż jednak faktem jest, że życie monastyczne zostało zaprojektowane przez Buddhę, by ułatwić pełne oddanie praktyce w jej trzech stopniach: moralności, skupieniu i mądrości. Dlatego stan mnisi oferuje optymalne warunki dla rozwoju duchowego.

Jest tak, ponieważ ostatecznym celem jest wyrzeczenie – „wyrzeczenie się wszelkiego brzemienia” (sabbūpadhi-paṭinissagga – MN.022) – i od początku życie mnicha jest zakorzenione w wyrzeczeniu. Podczas przyjęcia święceń mnich porzuca rodzinę, majątek, pozycję społeczną, a nawet zewnętrzne znaki tożsamości symbolizowane przez włosy, brodę oraz ubrania. Goląc głowę i przywdziewając żółtą szatę rezygnuje (przynajmniej teoretycznie) z jakichkolwiek roszczeń do unikalnej osobowości jako swojej. Pozornie nie do rozróżnienia pośród setek tysięcy innych mnichów, staje się po prostu „Sakyaputtiya samaṇa” – pustelnikiem syna Sakyów (t.j. Buddhy).

Życie mnicha obejmuje skrajną prostotę, zadowolenie z najprostszych rekwizytów, wymóg bycia cierpliwym w trudnościach. Ten styl życia, stawia mnicha w byciu zależnym od szczodrości i uprzejmości innych. Narzuca na niego rozbudowane zasady dyscypliny (Vinaya) pomyślane, by sprzyjać rozwojowi podstawowych zalet kogoś, kto opuścił dom: prostocie, powściągliwości, czystości i nieszkodliwości. Te wartości stanowią podstawę dla wyższych osiągnięć w skupieniu i wglądzie, które są zasadniczymi fundamentami w postępującym oczyszczaniu umysłu i pogłębianiu wglądu.

Ważna jest także zewnętrzna wolność zapewniona przez życie w klasztorze. Klasztorny harmonogram daje mnichowi wolność od zewnętrznych obowiązków związanych z jego czasem oraz energią, pozwalając mu na całkowite poświęcenie się praktyce i studiowaniu Dhammy. Oczywiście, dzisiaj mnisi podejmują odpowiedzialności początkowo nie wspomniane w kanonie i w tradycyjnych buddyjskich krajach lokalna świątynia stała się centrum aktywności działalności religijnych, włącznie z mnichami służącymi jako kapłani dla szerszej społeczności buddyjskiej. Ale zajmujemy się tutaj kanonicznym obrazem monastycznego życia. Jeżeli tak ułożone życie mnicha nie wspierałoby płynnego postępu w kierunku celu, to nie byłoby podstaw dla Buddhy, by ustanawiać zakon lub zachęcać mężczyzn i kobiety, którzy są skłonni przyjąć mnisi stan.

Nibbāna jest ostatecznym celem wczesnego buddyzmu, ale nie jest jedynym celem. Pokutująca w opinii publicznej Zachodu niedoskonałość odnośnie Theravādy to jednostronny, mocny nacisk na ostateczny cel pomijając tymczasowe aspekty nauczania. W tradycyjnych krajach buddyjskich niewielu wyznawców widzi Nibbānę jako natychmiastowe osiągnięcie. Znaczna większość, zarówno świeckich wyznawców jak i mnichów postrzega Ścieżkę jako trwającą wiele żywotów „stopniową praktykę, stopniowy postęp oraz stopniowe osiągnięcie”. Ich praktyka buddyjska polega na dokonywaniu zasług oraz systematycznym oczyszczaniu umysłu, wierząc, że prawo kammy oraz duchowa moc Dhammy podtrzyma ich w poszukiwaniu uwolnienia.

By uprościć kwestie możemy zaprezentować dwa modele świeckiego życia buddysty. W pierwszym modelu życie świeckie postrzegane jest jako przestrzeń dla stopniowego postępu w kierunku celu, poprzez rozwijanie zdrowych cech takich jak: szczodrość, cnota moralna, życzliwość oraz zrozumienie. Bezpośrednim celem nie jest realizacja najwyższej prawdy, lecz gromadzenie zasług prowadzących do szczęśliwego odrodzenia oraz stopniowy postęp w kierunku Nibbāny.

Drugi model uznaje możliwości świeckich wyznawców w osiąganiu stanów przebudzenia jeszcze w obecnym życiu i zaleca rygorystyczną dyscyplinę moralną oraz intensywny wysiłek medytacyjny celem osiągnięcia głębokich wglądów w prawdy Dhammy. Są oczywiście w buddyjskich krajach świeccy wyznawcy, którzy podążają drogą bezpośredniego urzeczywistnienia, ale ich liczba jest znacznie mniejsza niż tych, którzy podążają pierwszym modelem. Powód jest oczywisty: stawka jest wyższa i wymagane jest wewnętrzne wyrzeczenie, które jest rzadkie pośród tych, którzy mają rodzinę, pracę na cały etat i usiłują przetrwać w tym, opartym na konkurencji, świecie. Należy zaznaczyć ważną kwestię: drugi model jest efektywny jako droga do wyższych osiągnięć, ponieważ symuluje model monastyczny. Zatem, by prowadzić praktykę prowadzącą do bezpośredniej realizacji, wyznawca musi naśladować styl życia mnichów lub mniszek.

Te dwa modele świeckiego życia nie muszą być postrzegane jako przeciwieństwa. Poważny praktykujący może żyć z dnia na dzień, według pierwszego modelu, a także wyznaczać sobie okresy praktyki według modelu drugiego, na przykład ograniczając społeczne spotkania, poświęcając czas na wnikliwe studiowanie oraz medytację i okazjonalnie brać udział w dłuższych odosobnieniach. Chociaż życie mnicha może być bardziej sprzyjające oświeceniu niż zapracowane życie światowe, to jednak kiedy zamiast teoretycznych podziałów bierzemy pod uwagę różne osoby, wszelkie stereotypy mogą lec w gruzach. Niektórym świeckim wyznawcom posiadającym rodzinę oraz społeczne zobowiązania udaje się dokonywać tak szybkich osiągnięć, że mogą udzielać instrukcji medytacyjnych szanującym się mnichom. Nie trudno jest znaleźć uczciwych mnichów, którzy postępują z trudem i powoli. Pomimo że życie w klasztorze (zgodnie z ideami Buddhy) może zapewniać optymalne warunki dla rozwoju duchowego, faktyczna szybkość postępu zależy zarówno od wysiłku jak i zestawu cech z poprzednich wcieleń, i często ludzie głęboko uwikłani w świat są bardziej obdarzeni wymienionymi atrybutami niż ci, którzy dołączają do Sanghi.

W każdym razie, niezależnie od tego czy jesteś mnichem, mniszką czy świeckim wyznawcą, ścieżka do Nibbāny jest taka sama: Szlachetna Ośmioraka Ścieżka. Bez względu na osobiste uwarunkowania, jeśli jesteś szczerze zaangażowany w zrealizowanie ostatecznego celu Dhammy, będziesz czynił wszelkie wysiłki, by kroczyć tą Ścieżką w najodpowiedniejszy sposób dla twoich okoliczności. Jak Buddha powiedział w Dutiyapaṭipadā sutta (SN.45.24 - Druga mowa o drodze):

Chcąc wykorzystać część lub całość tego dzieła, należy używać licencji GFDL:

Udziela się zgody na kopiowanie, dystrybucję lub/i modyfikację tego tekstu na warunkach licencji GNU Free Documentation License w wersji 1.3 lub nowszej, opublikowanej przez Free Software Foundation.

---

Można także użyć następującej licencji Creative Commons:
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 3.0

POMÓŻ FUNDACJI "THERAVADA"
(KRS: 0000464215, NIP: 5223006901, Regon: 146715622)

KONTO BANKOWE: 89 2030 0045 1110 0000 0270 1020

Oryginał można znaleźć na tej stronie: http://www.accesstoinsight.org/lib/authors/bodhi/bps-essay_39.html

Źródło: ©1998 Buddhist Publication Society. BPS Newsletter cover essay no. 39 (2nd mailing, 1998). Last revised for Access to Insight on 16 June 2011.

Tłumaczenie: Patryk Matuszak