„Tak oto powinniście myśleć: ‘Będziemy słuchać, gdy mowy, które są słowami Tathagaty – głębokimi, głębokimi w znaczeniu, niedoścignionymi związanymi z otwartością – są recytowane. Skierujemy nasze uszy i nakłonimy serca ku nim, uznamy je za warte zrozumienia i wyćwiczenia’. Tak powinniście myśleć.” (Ani Sutta; SN 20.7)

„Kanon Palijski” zawiera wiele tysięcy sutt (mów) […]. Gdy spotykamy się z tak ogromnym zbiorem tekstów, natychmiast przychodzą na myśl trzy pytania: dlaczego czytać sutty, które sutty czytać oraz jak je czytać.

Nie sposób udzielić tu prostych i jednoznacznych odpowiedzi; najlepsze będą te, które odnajdziesz sam. Mogę ci jednak udzielić kilku rad i wskazówek, które okazały się przydatne w mojej własnej wieloletniej przygodzie z suttami. Być może przydadzą się i tobie.

Dlaczego czytać sutty?

Są podstawowymi źródłami buddyzmu therawada.

Jeśli chcesz zgłębić nauki buddyzmu therawada, „Kanon Palijski” – i sutty, które zwiera – posłużą ci jako źródło informacji i wsparcia. Nie przejmuj się, że sutty mogą nie zawierać słów wypowiedzianych przez historycznego Buddę (nie da się tego dziś udowodnić). Pamiętaj po prostu, że nauki w nich zawarte są wcielane w życie od 2 600 lat przez niezliczone rzesze wyznawców, przynosząc dobre rezultaty. Jeśli chcesz sie przekonać, czy nauki naprawdę działają, przeczytaj suttę i zastosuj jej nauki w praktyce. Dzięki temu będziesz mógł zweryfikować je na własną rękę.

Stanowią kompletny zbiór nauk.

Mowy zawarte w suttach są kompletnym przewodnikiem wiodącym praktykującego od jego obecnego stanu, poprzez duchową dojrzałość, aż do ostatecznego celu. Niezależnie od tego, jaki stopień rozwoju prezentujesz (wątpiący nie-buddysta, umiarkowanie zainteresowany, świecki wyznawca lub mnich bądź mniszka), zawsze znajdziesz coś, co pozwoli ci zrobić kolejny krok na drodze do celu. Z czasem możesz dojść do wniosku, że nie potrzebujesz już innych religii i tradycji, gdyż sutty zawierają niemal wszystko, czego potrzebujesz.

Stanowią spójną całość.

Sutty „Kanonu Palijskiego” są zasadniczo spójne i mają „jeden smak – smak wyzwolenia” (Uposata Sutta; Ud 5.5) Czasem możesz jednak natknąć się na tekst, który podważa lub wręcz przeczy twojemu obecnemu rozumieniu Dhammy. Gdy rozważysz dokładnie tę problematyczną kwestię, sprzeczność często znika, a przed tobą otwierają się nowe horyzonty rozumienia. Na przykład, czytając jedną suttę, możesz dojść do wniosku, że należy unikać wszystkich pragnień. Jednak po przeczytaniu innej uznasz, że pragnienie jest niezbędnym elementem ścieżki. Po głębszej refleksji stanie się jasne, że według Buddy istnieją różne rodzaje pragnień i że warto pożądać niektórych rzeczy, jak choćby wygaśnięcia wszelkich pragnień. Gdy to pojmiesz, twoje rozumienie poszerzy się i będziesz w stanie pogodzić obie sutty, a problem zniknie. Z czasem zrozumiesz, że takie pozorne sprzeczności nie oznaczają, że sutty są niespójne, lecz że obnażają one ograniczenia twojej wiedzy i rozumienia. Możesz wówczas spróbować przekroczyć tę granicę.

Znajdziesz w nich wiele praktycznych porad.

Sutty zawierają dużo rad dotyczących wielu życiowych kwestii, np. jak rodzice i dzieci mogą żyć szczęśliwie, jak chronić swój dobytek, o jakich rzeczach nie warto rozmawiać, jak radzić sobie ze smutkiem, jak ćwiczyć umysł nawet na łożu śmierci i wiele, wiele innych. Jednym słowem znajdziesz tam mnóstwo praktycznych i życiowych porad mówiących jak osiągnąć szczęście niezależnie od sytuacji życiowej i tego, czy określasz się jako buddysta, czy też nie. W suttach znajdziesz też, rzecz jasna, wskazówki dotyczące medytacji.

Mogą wzmocnić twoje zaufanie do nauk Buddy.

Czytając sutty, natkniesz się na wiele prawd, który znasz już z własnego doświadczenia. Być może zetknąłeś się już niebezpieczeństwami, które niesie ze sobą alkoholizm lub doświadczyłeś wyrafinowanej przyjemności powstającej w skupionym umyśle. Gdy przekonasz się, że twoje przeżycia znajdują potwierdzenie w suttach, być może łatwiej ci będzie zaakceptować bardziej subtelne i „zaawansowane” twierdzenia oraz uznasz, że niektóre nauki, choć trudne i przeczące zdrowemu rozsądkowi, nie są aż tak dziwne. To potwierdzenie może wzmocnić zaufanie do Buddy i wyzwolić energię, która wspomoże medytację i otworzy nowe horyzonty pojmowania.

Mogą wesprzeć i ożywić medytację.

Gdy czytasz sutty mówiące o doświadczeniach medytacyjnych innych ludzi, możesz lepiej zrozumieć to, co już udało ci się osiągnąć oraz to, co jeszcze pozostało do zrobienia. To zrozumienie może dostarczyć potężnej motywacji, by jeszcze bardziej przyłożyć się do praktyki.

Czytanie ich jest dla ciebie po prostu dobre.

Wskazówki zawarte w suttach przynoszą korzyści i traktują o rozwoju takich zręcznych cech jak hojność, cnota, cierpliwość, skupienie, uważność, itd. Czytając sutty, wypełniasz umysł tymi pozytywnymi rzeczami. Biorąc pod uwagę wszystkie szkodliwe wrażenia, którymi codziennie bombardują nas media, regularna lektura sutt może stać się wysepką bezpieczeństwa i normalności na wzburzonym morzu współczesnego świata. Zatroszcz się o swój umysł – czytaj sutty i bierz je do serca.

Które sutty czytać?

Najkrótsza odpowiedź brzmi: te, które chcesz.

Wyobraź sobie, że Dhamma jest diamentem o wielu ściankach. Każda sutta ukaże ci jedną lub dwie ścianki; na przykład, jedna sutta mówi o Czterech Szlachetnych Prawdach i Ośmiorakiej Ścieżce, inna o danie i sili, jeszcze inna o uważności oddychania i uważności umierania lub o zręcznym życiu świeckich wyznawców oraz mnichów i mniszek. Żadna sutta nie mówi tego wszystkiego jednocześnie; każda współgra i odnosi się do innych, tworząc tym samym pełen obraz nauk Buddy. Im obszerniejsza będzie twoja lektura, tym pełniejszy obraz tego klejnotu uzyskasz.

[…]

Gdy jakaś sutta przykuje twoją uwagę, spróbuj znaleźć kolejną podobną do niej. Od tej chwili wędruj swobodnie, podnosząc wszelkie klejnoty, które spotkasz na swej drodze.

Jak czytać sutty?

Lektura sutt będzie najbardziej owocna, jeśli jeszcze przed zapoznaniem się z tekstem weźmiesz pod uwagę kilka ogólnych zasad oraz będziesz pamiętał o kilku pytaniach w trakcie czytania.

Ogólne zasady

Doskonałe tłumaczenie nie istnieje.

Pamiętaj, że „Kanon Palijski” został spisany w języku pali, nie zaś po angielsku (czy po polsku :) – przyp. tłumacza). Budda nie mówił, więc o cierpieniu czy oświeceniu, lecz o dukkha i nibbana. Pamiętaj również, że każde tłumaczenie zostało „przefiltrowane” i „przetworzone” przez tłumacza – człowieka żyjącego określonej kulturze, w określonym czasie, posiadającego pewną wiedzę i doświadczenie, które z pewnością wpłynęły na tłumaczenie. Brytyjskie przekłady sutt z XIX i początku XX wieku brzmią dziś ciężko i sztucznie, za sto lat współczesne tłumaczenia będą brzmiały równie archaicznie. Tłumaczenie, jak odwzorowanie krzywizny kuli ziemskiej na płaskiej powierzchni mapy, nigdy nie będzie całkowicie wierne.

Zapewne najlepiej jest nie polegać zbytnio na żadnym przekładzie, tak pojedyńczego słowa, jak i całej sutty. Wszak to, że jakiś tłumacz zrówna słowa cierpienie i dukkha lub nieograniczone i nibbana nie oznacza, że należy uznać te słowa za tożsame. Porównaj je i oceń, czy są dla ciebie sensowne. Pozwól, by twoje rozumienie zmieniało się i dojrzewało z czasem, bądź też otwarty na inne wersje. Być może z czasem twoje preferencje ulegną zmianie (na przykład dojdziesz do wniosku, że bardziej adekwatne są słowa udręka lub nienasycenie). Pamiętaj, że tłumaczenie to tylko wygodna, choć prowizoryczna namiastka, której potrzebujesz do chwili, gdy sam pojmiesz opisywane kwestie.

Jeśli bardzo ci zależy, by zrozumieć, co naprawdę mówią sutty, będziesz musiał wziąć byka za rogi i pouczyć się trochę języka pali. Ale jest jeszcze lepszy sposób: przeczytaj tłumaczenie i stosuje zawarte w nim nauki w praktyce, aż otrzymasz opisany przez Buddę rezultat. Znajomość pali nie jest, na szczęście, niezbędna do osiągnięcia Oświecenia.

Żadna sutta nie zawiera wszystkich nauk.

Lektura sutt będzie najbardziej owocna, jeśli będziesz czytać wiele sutt, nie ograniczjąc się jedynie do kilku wybranych tekstów. Na przykład nauki o uważności, choć cenne, to tylko niewielki wycinek całości nauk Buddy. Dobra zasada mówi: jeśli wydaje ci się, że rozumiesz wszystkie nauki Buddy, oznacza to, że musisz „pokopać” nieco głębiej.

Nie przejmuj się, że sutta może nie zawierać słów wygłoszonych przez historycznego Buddę.

Nie da się tego sprawdzić. Po prostu przeczytaj suttę, zastosuj się do wskazówek w niej zawartych najsumienniej jak potrafisz i zobacz co się stanie.

Jeśli podoba ci się jakaś sutta, przeczytaj ją ponownie.

Jeśli natrafisz na suttę, która w jakiś sposób przykuje twoją uwagę, zaufaj temu odczuciu i przeczytaj ją ponownie. Oznacza to, że sutta ma ci coś ważnego do powiedzenia i że jesteś gotowy na przyjęcie tej nauki. Wracaj do sutt, które podobały ci się przed kilkoma miesiącami lub latami. Być może odkryjesz jakieś szczegóły i niuanse, które umknęły ci ostatnim razem.

Jeśli nie podoba wam się jakaś sutta, przeczytaj ją ponownie.

Jeśli natrafisz na suttę, której cię drażni, zaufaj temu odczuciu. Oznacza to, że sutta może nauczyć cię czegoś cennego, choć może nie jesteś na to jeszcze całkiem gotowy. Zaznacz ją zakładką i odłóż na jakiś czas. Wróć do niej za kilka tygodni, miesięcy lub lat. Być może pewnego dnia odkryjesz ją na nowo.

Jeśli sutta jest nudna, zagmatwana i nieprzydatna, odłóż ją.

W zależności od twoich zainteresowań i stopnia zaawansowania możesz uznać, że dana sutta nie ma sensu lub jest nudna i nieciekawa. Odłóż ją i sięgnij po inną. Rób tak aż natrafisz na suttę, która bardziej do ciebie przemówi.

Dobra sutta to taka, która zachęci cię do przerwania lektury.

Czytanie sutt ma zachęcić cię, byś wykształcił właściwy pogląd, dobrze żył i poprawnie medytował. Jeśli więc podczas lektury czujesz, że masz ochotę odłożyć książkę, usiąść w cichym miejscu, zamknąć oczy i skupić się na oddechu, zrób to! Sutta spełni swoje zadanie i poczeka na ciebie, kiedy wrócisz do niej poźniej.

Przeczytaj suttę na głos, od początku do końca.

Jest to korzystne z kilku powodów: zmusza do przeczytanie każdego słowa sutty, ćwiczy użycie właściwej mowy i uczy słuchać Dhammy.

Słuchaj nauk na różnych poziomach.

Wiele sutt prezentuje nauki na kilku poziomach jednocześnie i dobrze jest wykształcić umiejętność ich odczytywania. Na przykład, gdy Budda tłumaczy uczniom niuanse właściwej mowy, zauważ w jaki sposób sam Budda używa mowy. Czy Budda wciela w życie to, czego naucza? Czy robisz to ty?

Nie ignoruj powtórzeń.

Wiele sutt zawiera powtarzające się fragmenty. Czytaj suttę tak, jakbyś słuchał muzyki: gdy słuchasz lub śpiewasz piosenkę, nie pomijasz przecież refrenów. Podobnie, gdy czytasz suttę nie pomijaj jej „refrenów”. Tak jak w piosenkach, refreny w suttach zawierają często nieoczekiwane, istotne zmiany, których lepiej nie przegapić.

Porozmawiaj o sutcie za znajomymi.

Dzieląc się spostrzeżeniami i odczuciami z innymi możesz pogłębić swoje rozumienie tekstu. Pomyśl o założeniu nieformalnej grupy dyskusyjnej. Jeśli nękają cię jakieś wątpliwości dotyczące sutty, zapytaj doświadczonego i zaufanego nauczyciela. Jeśli masz taką możliwość, porozmawiaj z też mnichem lub mniszką. Ich wiedza i doświadczenie mogą pomóc ci rozwiać wątpliwości.

Poucz się pali.

Po przeczytaniu kilku sutt lub kilku przekładów jednej sutty, może zdziwić cię dobór niektórych słów. Na przykład, dlaczego jeden tłumacz używa wyrażenia podstawy uważności, inny zaś punkty odniesienia? Co tak naprawdę oznaczają te określenia? Pomóc może słownik palijsko-angielski[1], w którym znajdziesz słowo satipatthana (oraz jego części składowe). Rzuci to nieco światła na dane wyrażenie i utoruje drogę do głębszego zrozumienia sutty.

[…]
Pozwól sutcie dojrzeć.

Pomimo że sutta mogła okazać się pomocna i pozostawiła po sobie zadowolenie, pozwól jej nadal rosnąć i rozwijać się podczas medytacji. Z czasem treści, wrażenia i uczucia przekazane przez suttę będą stopniowo przenikać do twojej świadomości, wpływając na sposób, w jaki postrzegasz świat. Być może w któregoś dnia, w trakcie jakiegoś zupełnie zwyczajnego zdarzenia, przypomnisz sobie nagle suttę, którą czytałeś dawno temu i przyniesie ci ona potężną dharmiczną naukę idealnie pasującą do danej chwili.

Aby wspomóc to powolne dojrzewanie, daj sobie dużo czasu. Nie wciskaj lektury „na siłę” pomiędzy inne zajęcia. Nie czytaj zbyt wielu sutt na raz. Spraw, by czytanie było wyjątkowym, głębokim przeżyciem. Powinno ci ono sprawiać przyjemność, więc jeśli stanie się jałowe i denerwujące, odłóż tekst na kilka dni, tygodni lub miesięcy. Poznanie sutty to coś więcej niż jedno- lub dwukrotne przeczytanie, po którym mówisz sobie: „Zaliczyłem ‘Satipatthanę Suttę’. Która teraz?” Po lekturze poświęć trochę czasu na medytację oddechu, aby nauki mogły ugruntować się w twoim sercu.

Ważne pytania

Czytając suttę pamiętaj, że „podsłuchujesz” Buddę nauczającego pewnego konkretnego człowieka. W przeciwieństwie do innych nauczycieli, którzy, odpowiadając na pytania, trzymali sie często utartych formułek, Budda dostosowywał swoje mowy do potrzeb słuchaczy. Powinieneś więc zwracać uwagę na kontekst sutty, by ocenić czy i w jakim stopniu sytuacja słuchaczy jest podobna do twojej oraz jak zastosować nauki Buddy w twoim życiu.

Podczas lektury pomóc wam może kilka pytań krążących swobodnie na granicy świadomości. Mogą one pomóc wam zrozumieniu kontekstu sutty i ukazać to, co dzieje się podczas kazania na kilku poziomach jednocześnie. Pytania te nie uczynią cię ekspertem od sutt, ale pomogą ci „ożywić” jej treść.

Gdzie wygłaszana jest nauka?

Pierwszy akapit (zaczyna się zazwyczaj formułą „Słyszałem, że pewnego razu…”) określa miejsce, w którym wygłaszana jest mowa. Czy jest to wioska, klasztor, czy las? Jaka jest pora roku? Co dzieje się na drugim planie? Odpowiedzi na te pytania przypomną ci, że sutta opisuje prawdziwe zdarzenia, w któtych brali udział prawdziwi ludzie, tacy jak ty czy ja.

Co dzieje się w sutcie?

Niektóre sutty pozbawione są akcji, inne posiadaja fabułę i napięcie upodabniające je do opowiadań. W jaki sposób akcja sutty wzmacnia jej przekaz?

Kto rozpoczyna rozmowę?

Czy to Budda przejmuje inicjatywę, czy też ktoś inny przychodzi do niego z pytaniami? Jeśli to drugie, to czy pytania zawierają jakieś niewypowiedziane sugestie, założenia lub przekonania? Czy ktoś przychodzi do Buddy, by pokonać go w sporze? Te pytania pozwolą ci zrozumieć przyczynę, dla której kazanie jest wygłaszane i gotowość słuchacza do jego przyjęcia.

Kto wygłasza naukę?

Czy nauczycielem jest Budda, jego uczeń lub uczennica, czy też oboje wygłaszają mowę? Czy uczeń lub uczennica są mnichami lub mniszkami, czy świeckimi wyznawcami lub wyznawczyniami? Jaki poziom zrozumienia Dhammy prezentują (czy zaledwie „weszli do strumienia”, czy są arhantami)? Oceniwszy „kwalifikacje” nauczyciela, będziesz mógł lepiej pojąć kontekst kazania. Wiele sutt podaje mało informacji biograficznych o uczestnikach; sięgnij wówczas do komentarzy, lub spytaj nauczyciela buddyjskiego bądź mnicha.

Do kogo skierowana jest nauka?

Czy słuchaczem jest mnich, mniszka czy osoba świecka? Czy nauka kierowana jest do grupy ludzi, a ktoś przypadkowo ją usłyszał? Czy adresatem jest wielkie zgromadzenie, czy pojedyńcza osoba? A może nauki skierowane są do wyznawców innej religii? Jaki jest ich poziom rozumienia Dhammy? Jeśli kazanie kierowane jest do tych, którzy „weszli do strumienia” i dążą do osiągnięcia stanu arhanta, może być ono znacznie bardziej zaawansowane niż te kierowane do odbiorców o bardziej ograniczonym rozumieniu nauk Buddy. Te pytania pomogą ci ocenić, czy dany dyskurs jest dla ciebie odpowiedni.

W jaki sposób zaprezentowano naukę?

Czy jest to oficjalny wykład, sesja pytań i odpowiedzi, przywołanie starej opowieści, czy może natchniony wiersz? Czy główny przekaz zawarty jest w treści, czy też samo zachowanie nauczyciela i uczniów jest częścią nauki? Ogromna różnorodność technik wykorzystywanych przez Buddę oraz jego uczniów i uczennice świadczy o tym, że nie ma utartych metod nauczania Dhammy; użyta technika zależy od sytuacji i duchowej dojrzałości słuchaczy.

Co stanowi esencję nauki?

Jak dana nauka wkomponowuje się w trzystopniowy system nauczania: czy skupia się głównie na rozwoju cnoty, skupienia, czy mądrości? Czy nauka jest spójna z innymi suttami? W jaki sposób wpasowuje się ona w twoją własną „mapę drogową” przyswajania nauk Buddy? Czy pasuje ona do twego wcześniejszego rozumienia Dhammy, czy też je podważa?

Jak kończy się sutta?

Czy słuchacz osiąga oświecenie od razu, czy zajmuje mu to nieco więcej czasu? Czy ktoś „przechodzi” na naukę Buddy, co sygnalizowane jest formułą: „Wspaniałe, mistrzu Gotamo! Wspaniałe! Tak jakby ktoś postawił przewrócony wóz, odkrył to, co ukryte…”? Czasem prosta czynność, jak zdmuchnięcie świeczki, wystarcza, by pojawiło się pełne oświecenie, a czasem nawet sam Budda nie może pomóc słuchaczowi w przezwyciężeniu złej kammy wytworzonej w przeszłości. Różne rezultaty ilustrują niezwykłą moc i złożoność praw kammy.

Co ta sutta może dać mi?

Jest to najważniejsze ze wszystkich pytań, gdyż skłania cię, byś wziął suttę do serca. Ostatecznie to właśnie serce ma zostać odmienione przez nauki, nie rozum. Zpytaj sam siebie: czy utożsamiam się z którymkolwiek z bohaterów sutty? Czy zadane pytania, bądź wygłoszone nauki mają jakiś związek ze mną? Czego uczy mnie ta sutta? Czy ta nauka wypełnia mnie wątpliwościami co do w moich zdolności osiągnięcia Przebudzenia, czy też jeszcze większą pewnością i wiarą w Dhammę?

Chcąc wykorzystać część lub całość tego dzieła, należy używać licencji GFDL:

Udziela się zgody na kopiowanie, dystrybucję lub/i modyfikację tego tekstu na warunkach licencji GNU Free Documentation License w wersji 1.3 lub nowszej, opublikowanej przez Free Software Foundation.

---

Można także użyć następującej licencji Creative Commons:
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 3.0

POMÓŻ FUNDACJI "THERAVADA"
(KRS: 0000464215, NIP: 5223006901, Regon: 146715622)

KONTO BANKOWE: 89 2030 0045 1110 0000 0270 1020

Oryginał można znaleźć na tej stronie: http://www.accesstoinsight.org/lib/authors/bullitt/befriending.html

Źródło: © 2001 John Bullitt
Access to Insight edition © 2001

Tłumaczenie: Hubert Kowalewski (http://3kosze.prv.pl/)