Oprócz powtórzenia treści z trzeciej sutty tego rozdziału, mowa ta posiada dość istotne i można rzec kontrowersyjne zakończenie. Podając siedem rezultatów doskonalenia uważności oddechu Buddha wspomina o śmierci oraz o tym co jest „po” momencie śmierci. Otóż teksty abhidhammiczne wyjaśniają, że „mechanika” odrodzenia jest dość przejrzysta: w uproszczeniu - człowiek umiera, ostatni moment życia generuje świadomość łączącą (paṭisandhi = paṭi+saṃ+dhā, co dosłownie mogłoby znaczyć „ponowne sprzęgnięcie”) która z prędkością kogoś prostującego zgięte ramię, bądź zginającego wyprostowane ramię, powoduje nowy ciąg życia, przyczyniając się do powstania nowej nāma-rūpy, w dopiero co zapłodnionej komórce (ludzkiej bądź innej w sześciu planach egzystencji). Tutaj jednak nieco enigmatycznie, a na pewno nie dość precyzyjnie wyjaśniane jest osiąganie rezultatów po śmierci, ale nie w trakcie kolejnego wcielenia, a można rzec w międzyczasie lub też „między-bycie”, gdyby chcieć użyć dosłownego tłumaczenia sanskryckiego terminu „antarabhava”.

Najbardziej szczegółowe nauki buddyjskie tyczące się stanów przejściowych można znaleźć w Tybetańskiej Księdze Umarłych (Bar-do Thos-grol) gdzie wymienionych jest sześć rodzai stanów bardo. Trzy z tych, które interesowałyby nas odnośnie poniższej sutty to: „chikkhai bardo” – czyli bolesny stan pośmiertny, rozpoczynający się już w trakcie umierania, „chönyid bardo” – czyli początkowy stan pośmiertny, z charakterystycznymi światłami, gdy świadomość opuściła już martwe ciało (więcej w naukach dzogczen i praktyce thogal) oraz „sidpai bardo” – czyli można powiedzieć właściwy stan pośmiertny, trwający od chönyid aż do momentu poczęcia kolejnego życia – to bardo może trwać wg księgi najdłużej siedem tygodni.

Oficjalnie Theravāda nie uznaje stanów pośmiertnych, jednak inne wczesne szkoły nie miały z tym wielkich problemów. Sarvāstivāda była jedną z tych odłamów, które uznawały istnienie (zresztą jak i istnienie wszystkich innych dhamm – stąd też taka a nie inna nazwa szkoły, w dosłownym tłumaczeniu „wszystko istnieje”) pewnego stanu pośmiertnego, w którym istoty (lub rodzaj świadomości) nie odczuwały rezultatów swych poprzednich czynów, mogąc jednocześnie zmienić w takim stanie kolejne odrodzenie, nawet osiągnąć pełne wyzwolenie z kołowrotu wcieleń. Co więcej, śmierć i stan pośmiertny stawały się niebywale cenną okazją by wypraktykować urzeczywistnienie, zważywszy na możliwości jakie niósł ze sobą stan pośmiertny jak i ze względu na specyfikę świadomości w takim czasie.

Theravāda ma problem z zaklasyfikowaniem stanów pośmiertnych. Gandhabba nie ma racji bytu, będąc czymś w rodzaju istoty przejściowej między śmiercią a kolejnym życiem. Jakkolwiek byłoby to nazwane – subtelne ciało, ganhabba czy inaczej – nie będzie miało miejsca w ortodoksyjnym nauczaniu. W pytaniach Milindy do Nāgaseny – ten drugi odpowiadając na pytanie wyjaśnia, że tak zwane przemieszczanie się impetu kammicznego po śmierci w inne ciało z jednego kontynentu na inny jest podobne do „przechodzenia” umysłu, gdy na przykład będąc w Indiach pomyślimy o Polsce. Czas potrzebny by umysł „przeniósł się” tysiące kilometrów jest niezauważalny.

Mimo wszystko mnisi Theravādy przechowali tę suttę, nie ulegając żadnym impulsom cenzorskim bądź ortodoksyjnej poprawności. Z pewnością mowa ta przedstawia nieco inny obraz „mechaniki” odrodzeń od oficjalnej, ogólnie przyjętej. Jak widać więc społeczność mnisia, choć posiada pewne konkluzje tyczące się cyklu odrodzeń, nie jest zamknięta na dyskusje, nie robi też autocenzury w swych pismach, traktując wszystkie sutty jako prawdziwe słowa Buddhy. To, że mogą wydać się sprzeczne, nie oznacza, że należy coś pomijać czy ignorować. Jeśli widać sprzeczność, należy tym bardziej rozpocząć badania i szukać odpowiedzi, starając się poznać proponowane podejścia.

Warto zatem zastanowić się i wyrobić własne zdanie odnośnie śmierci i stanów pośmiertnych, zważywszy, że koniec życia czeka każdego z nas. Niech sutta ta będzie jednym z alternatywnych założeń w takowych przemyśleniach bądź też dyskusjach.

Chcąc wykorzystać część lub całość tego dzieła, należy używać licencji GFDL:

Udziela się zgody na kopiowanie, dystrybucję lub/i modyfikację tego tekstu na warunkach licencji GNU Free Documentation License w wersji 1.2 lub nowszej, opublikowanej przez Free Software Foundation.

---

Można także użyć następującej licencji Creative Commons:
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 3.0

Oryginał można znaleźć na tej stronie: http://www.tipitaka.org/romn/cscd/s0305m.mul0.xml

Redakcja portalu tłumaczeń buddyjskich: http://SASANA.PL/

Tłumaczenie: Piotr Jagodziński