Spis treści:

Podstawowe zasady moralne oraz instrukcje do medytacji
Medytacja podczas chodzenia
Rozmowa z nauczycielem
Rozwój zdolności wzmacniających medytację cz. 1
Rozwój zdolności wzmacniających medytację cz. 2
Dziesięć armii Māry
Siedem czynników Przebudzenia cz. 1 - Uważność
Siedem czynników Przebudzenia cz. 2 – Badanie
Siedem czynników Przebudzenia cz. 3 – Bohaterski wysiłek
Siedem czynników Przebudzenia cz. 4 – Radosne uniesienie
Siedem czynników Przebudzenia cz. 5 – Uspokojenie
Siedem czynników Przebudzenia cz. 6 – Skupienie
Siedem czynników Przebudzenia cz. 7 – Zrównoważenie
Rozwinięte czynniki Przebudzenia
Jhāny w vipassanie
Rydwan do Nibbāny
Wyliczenia i słownik

Uspokojenie: piąty czynnik przebudzenia

Umysły większości ludzi przez cały czas są w stanie poruszenia. Ich myśli biegają tu i tam, łopocząc jak flagi na silnym wietrze, rozsypując się jak sterta popiołu, w którą wrzucono kamień. Nie ma odprężenia, opanowania, ciszy ani spokoju. Ten niepokój czy rozproszenie umysłu można porównać do fal na powierzchni wody, gdy wieje wiatr. Fale czy kręgi na powierzchni umysłu stają się widoczne, gdy umysł jest wzburzony.

Nawet jeśli taki rozproszony umysł się skoncentruje, skupienie ciągle wiąże się ze wzburzeniem– to tak jak w sytuacji, gdy jeden chory członek rodziny zaraża innych gorączką i niepokojem. Wzburzenie wywiera duży wpływ na inne, równocześnie pojawiające się, stany mentalne. Wzburzony umysł nie potrafi osiągnąć prawdziwego szczęścia.

Kiedy umysł jest wzburzony, trudno nam panować nad zachowaniami. Zaczynamy zachowywać się zgodnie z naszymi kaprysami i zachciankami, bez zastanowienia, czy takie działanie będzie korzystne, czy nie. Ponieważ nasz umysł jest bezmyślny, może doprowadzić do sytuacji, w której podejmiemy szkodliwe działania lub powiemy coś nieumiejętnego. Takie akty mowy i działanie mogą doprowadzić do wyrzutów sumienia, samoosądzania, a nawet jeszcze większego wzburzenia. „Źle zrobiłem. Nie powinienem tego mówić. Gdybym tylko pomyślał, zanim to zrobiłem”. Kiedy umysł opanowują wyrzuty sumienia i żal, nie będzie on w stanie osiągnąć szczęścia.

Uspokojenie jako czynnik Przebudzenia można wykształcić tylko wtedy, gdy umysł nie jest wzburzony i nie dręczą go wyrzuty sumienia. Passaddhi, słowo w języku pāḷijskim, oznacza spokojne opanowanie. Umysł jest spokojny i opanowany tylko wtedy, gdy zostanie wyciszone mentalne wzburzenie i działanie.

W dzisiejszych czasach ludzie bardzo cierpią psychicznie. Wielu z nich sięga po narkotyki, środki uspokajające i tabletki nasenne, żeby ukoić i wyciszyć umysł. Często młodzi ludzie eksperymentują z narkotykami, żeby przebrnąć przez ten trudny okres w życiu, kiedy odczuwają wzburzenie. Niestety czasami narkotyki dają im tyle przyjemności, że kończą jako osoby uzależnione. Wyciszenie, które wynika z medytacji, jest bez porównania lepsze od tego, jakie mogą dać narkotyki czy jakiekolwiek inne substancje. Oczywiście celem medytacji jest coś znacznie wyższego niż tylko wyciszenie, lecz ono jest jeszcze
jedną korzyścią z podążania właściwą ścieżką Dhammy.

Uspokojenie ciała i umysłu

Cechą passaddhi jest uspokojenie ciała i umysłu oraz złagodzenie i uspokojenie wzburzenia.

Usunięcie gorączki z umysłu

Funkcją passaddhi jest uśmierzenie gorączki umysłu, która powstaje z powodu wzburzenia, rozproszenia i wyrzutów sumienia. Kiedy umysł dotykają te szkodliwe stany, staje się gorący jak żelazo w ogniu. Ten żar jest łagodzony spokojem umysłu i zastępują go cisza i lekkość.

Nieporuszenie

Passaddhi przejawia się w tym, że ciało i umysł pozostają spokojne. Jako jogin łatwo możesz zauważyć, jak wielki spokój fizyczny i mentalny ofiarowuje taki stan umysłu.

Z pewnością dobrze znasz brak wyciszenia. Zawsze pojawia się impuls, aby się poruszyć, wstać, coś zrobić. Ciało zadrga i umysł miota się tu i tam. Kiedy wszystko to ustanie, w umyśle nie ma żadnych fal, panują w nim cisza i spokój. Ruchy ciała stają się delikatne, opanowane i pełne gracji. Możesz siedzieć bez najmniejszego ruchu.

Ten czynnik Przebudzenia następuje niezmiennie po poprzednim – radosnym uniesieniu. Zwłaszcza najsilniejsze, wszechobecne radosne uniesienie wiąże się z silnym uspokojeniem. Gdy ciało przepełni radosne uniesienie, człowiek nie ma ochoty zakłócać swojego spokoju poruszaniem się.

Powiedziane jest, że Buddha spędził pierwszych czterdzieści dziewięć dni po wyzwoleniu, ciesząc się owocami swojego Przebudzenia. Trwał po siedem dni w pewnych pozycjach w siedmiu różnych miejscach, radując się owocami Przebudzenia, wchodząc i wychodząc z głębokich stanów świadomości Owocu. Dzięki cechom jego przenikliwej Dhamma pīti lub zachwytu Dhammą, całe jego ciało wypełniało wówczas zadowolenie i nie chciał się ruszyć ani nawet przymknąć powiek. Miał całkowicie otwarte lub półotwarte oczy. Sam możesz doświadczyć, jak oczy mimowolnie otwierają się, gdy ogarnia cię silny zachwyt. Możesz spróbować je zamknąć, ale otworzą się ponownie. Wreszcie będziesz kontynuować praktykę z otwartymi oczami. Jeżeli przeżyłeś takie doznanie, być może tym bardziej docenisz wielkość szczęścia Buddhy i zachwytu nad Dhammą.

Mądrze kierowana uwaga sprowadza uspokojenie

Według Buddhy droga do osiągnięcia uspokojenia wiedzie przez mądrze kierowaną uwagę. Mówiąc dokładniej, przez uwagę służącą do wzbudzania pozytywnych stanów umysłu i, co najważniejsze, stanów medytacyjnych, dzięki którym pojawi się wyciszenie i radosne uniesienie.

Siedem dalszych sposobów osiągania uspokojenia

Komentatorzy wskazują na siedem dodatkowych sposobów osiągania uspokojenia.

1.Właściwe odżywianie się

Należy spożywać odpowiednie i pożywne pokarmy, które są dostosowane do dwóch zasad: niezbędności i stosowności. Jak wiesz, odżywianie jest bardzo ważne. Dieta nie powinna być zbyt obfita, lecz musi zaspokajać fizyczne potrzeby ciała. Jeżeli żywność nie jest wystarczająco pożywna, nie dostarczy odpowiedniej siły fizycznej do zrobienia postępu w medytacji. Jedzenie powinno też być odpowiednie, to znaczy właściwe dla danej osoby. Gdy pewne pokarmy są ciężkostrawne albo gdy ich naprawdę nie lubisz, wówczas nie będziesz mógł praktykować. Nie będziesz dobrze się czuł i ciągle będziesz łaknął jedzenia, które lubisz.

Z okresu, w którym żył Buddha, możemy przytoczyć dobry przykład. W okolicy, w której nauczał Buddha, pewien bardzo bogaty kupiec i pewna kobieta byli przywódcami i organizatorami większości uroczystości religijnych. Wydawało się, że uroczystości nie potoczą się dobrze, jeżeli to tych dwoje nie zajmie się planowaniem i przygotowaniem odosobnień albo innych wydarzeń. Sekret sukcesów tej pary tkwił w stosowaniu zasady niezbędności i stosowności. Zawsze zastanawiali się, czego potrzebują mnisi, mniszki lub jogini, którym oferowano żywność. Kobieta i mężczyzna wiedzieli również, co jest odpowiednie. Być może ty także pamiętasz, jak jadłeś coś, czego potrzebowałeś i łaknąłeś – jedzenie, które było odpowiednie, a po jego spożyciu twój umysł uspokajał się i skupiał.

2.Odpowiednie warunki klimatyczne

Żeby się wyciszyć, ważne jest, aby medytować w otoczeniu, w którym panuje dobra pogoda, gdzie czujesz się dobrze i możesz medytować bez kłopotu. Każdemu odpowiada coś innego. Cokolwiek preferujemy, możemy dostosować się do klimatu, używając wentylatorów lub źródła ogrzewania, a także nosząc lżejsze albo cieplejsze rzeczy.

3.Wygodna pozycja

Trzecim sposobem sprzyjającym wyciszeniu jest przyjęcie wygodnej pozycji w medytacji. W praktyce vipassany zazwyczaj siedzimy lub chodzimy. To dwie najlepsze pozycje dla początkujących. Wygodna pozycja nie oznacza czegoś luksusowego! Leżenie czy siedzenie na krześle z oparciem może być już uznane za luksus, chyba że cierpimy na fizyczne dolegliwości, przy których takie udogodnienie jest nieodzowne. Kiedy siedzisz, nie opierając się lub kiedy chodzisz, musisz zdobyć się na wysiłek, żeby twoje ciało się nie przewróciło. Nie ma takiego wysiłku, gdy zajmujesz komfortową pozycję i dlatego łatwiej jest wtedy przysnąć. Umysł jest zrelaksowany i jest mu dobrze, a ty nie zakłócasz wtedy ciszy chrapaniem.

4.Ani nadmierny entuzjazm, ani ospałość

Czwarty sposób pomagający osiągnąć wyciszenie polega na zachowaniu w praktyce równomiernego wysiłku. Nie powinieneś dać się ponieść ani nadmiernemu entuzjazmowi, ani nie powinieneś być niedbały. Jeżeli będziesz od siebie wymagać zbyt wiele, zmęczysz się i zgubisz obiekt koncentracji. Jeżeli zaś będziesz zbyt leniwy, nie poczynisz zbyt dużych postępów. Ludzi nadgorliwych można porównać do kogoś, kto w wielkim pośpiechu chce wejść na szczyt góry. Wspina się bardzo szybko, ale ponieważ zbocze jest strome, często musi zatrzymywać się na drodze, żeby odpocząć. W końcu zdobycie szczytu zajmuje mu dużo czasu. Natomiast osoby leniwe i ospałe będą wlec się z tyłu.

5–6. Unikanie prostaków, szukanie spokojnych i miłych przyjaciół

Unikanie ludzi złego charakteru, prostackich i okrutnych również pomaga wyciszeniu. To oczywiste, że jeśli twoi koledzy są cholerykami, zawsze się na ciebie gniewają i krzyczą, nigdy nie osiągniesz uspokojenia, przebywając z nimi. Jest także oczywiste, że osiągniesz większe uspokojenie, wiążąc się z ludźmi, których umysły i ciała są wyciszone oraz spokojne.

8.Skłanianie umysłu do spokoju

Wreszcie, jeżeli nieustannie skłaniasz umysł do praktykowania, zachowując nadzieję, że osiągniesz spokój, zrealizujesz ten cel. Jeśli zachowasz czujność w pobudzaniu uważności, ten czynnik Przebudzenia, którym jest uspokojenie, pojawi się w tobie niemalże naturalnie.