Spis treści:
Podstawowe zasady moralne oraz instrukcje do medytacji
Medytacja podczas chodzenia
Rozmowa z nauczycielem
Rozwój zdolności wzmacniających medytację cz. 1
Rozwój zdolności wzmacniających medytację cz. 2
Dziesięć armii Māry
Siedem czynników Przebudzenia cz. 1 - Uważność
Siedem czynników Przebudzenia cz. 2 – Badanie
Siedem czynników Przebudzenia cz. 3 – Bohaterski wysiłek
Siedem czynników Przebudzenia cz. 4 – Radosne uniesienie
Siedem czynników Przebudzenia cz. 5 – Uspokojenie
Siedem czynników Przebudzenia cz. 6 – Skupienie
Siedem czynników Przebudzenia cz. 7 – Zrównoważenie
Rozwinięte czynniki Przebudzenia
Jhāny w vipassanie
Rydwan do Nibbāny
Wyliczenia i słownik
Badanie: drugi czynnik przebudzenia
Mówimy, że umysł jest ogarnięty przez ciemność, ale gdy tylko uzyska się wgląd lub mądrość, pojawia się światło. To światło odsłania zjawiska fizyczne i mentalne w taki sposób, że umysł postrzega je już wyraźnie. To tak, jakbyś był w ciemnym pokoju, w którym rozbłysło światło. Zaczniesz wtedy widzieć, co się znajduje w pokoju. Tak właśnie wygląda drugi czynnik Przebudzenia – badanie, dhamma vicaya sambojjhaṅga w języku pāḷijskim.
Należy wyjaśnić znaczenie słowa „badanie”. W medytacji badanie nie jest procesem myślowym. Jest to pewnego typu intuicyjny wgląd pozwalający dostrzec i rozróżniać znamienne cechy zjawisk. Słowo vicaya można także przetłumaczyć jako „dociekanie”, jest ono również synonimem mądrości oraz wglądu. W praktyce vipassany nie istnieje coś takiego, jak badania, które niczego nie odkrywają. Jeśli w praktyce jest obecne badanie, występuje też wgląd. Są tym samym.
Czego dociekamy? W co zaglądamy? Zaglądamy w dhammy. Jest to słowo, którego wieloznaczność można odczuć osobiście. Ogólnie, kiedy mówimy dhamma, mamy na myśli zjawiska dotyczące umysłu i materii, również prawa rządzące pojawianiem się zjawisk. Dhamma pisana dużą literą odnosi się do nauk Buddhy, który uświadomił sobie prawdziwą naturę dhamm i pomógł innym w podążaniu Ścieżką. Komentarze wyjaśniają, że w kontekście dociekania słowo dhamma ma dodatkowe znaczenie. Odnosi się zarówno do indywidualnych stanów lub specyficznych cech każdego obiektu, jak i cech wspólnych z innymi obiektami. Właśnie te indywidualne i wspólne cechy powinniśmy odkryć w naszej praktyce.
Wiedza o prawdziwej naturze dhamm
Cechą charakterystyczną badania jest zdolność poznania prawdziwej natury dhamm poprzez trafność nieintelektualnego dociekania.
Rozpraszanie ciemności
Funkcją badania jest rozpraszanie ciemności. Dhamma vicaya rozjaśnia świadomość, oświetla obiekt obserwacji, aby umysł mógł dostrzec jego cechy charakterystyczne i przeniknąć jego prawdziwą naturę. Na wyższym poziomie dociekanie prowadzi do całkowitego rozproszenia ciemności, co pozwała umysłowi przeniknąć do Nibbāny. Zatem, jak widzicie, badanie jest bardzo ważnym elementem naszej praktyki. Jeśli jest ono za słabe lub nie ma go wcale, pojawiają się trudności.
Usuwanie pomieszania
Gdy ktoś wchodzi do całkowicie ciemnego pokoju, może poczuć się bardzo niepewnie. „Czy wpadnę na coś? Połamię sobie nogi? Uderzę w ścianę?” W jego umyśle panuje zamęt, bo nie wie, jakie przedmioty są w pokoju i gdzie się znajdują. Podobnie się dzieje, kiedy brakuje dhamma vicaya. Jogin znajduje się w stanie chaosu i pomieszania, przepełnia go mnóstwo wątpliwości. „Czy jest w nim ktoś, czy nie ma nikogo? Czy istnieje »ja«? Czy jestem niezależną istotą, czy nie? Czy istnieje dusza? Istnieje duch, czy nie istnieje?”
Ciebie również mogą trapić tego rodzaju wątpliwości. Być może wątpisz w nauki o nietrwałości, cierpieniu i braku istoty. Czy jesteś pewien, że wszystko jest nietrwałe? Może pewne rzeczy nie są tak zupełnie niezadowalające jak pozostałe? Może istnieje jakieś trwałe „ja”, którego jeszcze nie odkryliśmy? Możesz sądzić, że Nibbāna jest bajkową opowieścią wymyśloną przez twoich nauczycieli, a tak naprawdę wcale nie istnieje.
Pomieszanie jest usuwane przez badanie. Kiedy się pojawia, wszystko zostaje jasno oświetlone, a umysł wyraźnie widzi to, co istnieje. Już nie martwisz się, że wpadniesz na ścianę, jeśli wyraźnie widzisz naturę zjawisk mentalnych i psychicznych. Nietrwałość, niezadowolenie i brak „ja” stają się dla ciebie całkiem zrozumiałe. Wreszcie możesz przeniknąć prawdziwą naturę Nibbāny, tę, w której realność nie będziesz już wątpić.
Podstawowe rzeczywistości
Dzięki badaniu docieramy do cech charakterystycznych paramattha dhamma – podstawowych rzeczywistości, czyli obiektów doświadczanych bezpośrednio, bez udziału konceptualizacji. Istnieją trzy typy podstawowych rzeczywistości: zjawiska fizyczne, zjawiska mentalne oraz Nibbāna.
Na zjawiska fizyczne składają się cztery pierwiastki: ziemia, ogień, powietrze i woda. Każdy z nich ma odmienne właściwości, typowe tylko dla niego. Kiedy mówimy „właściwości”, możemy również powiedzieć – „doświadczane jako”, gdyż właściwości każdego z tych czterech elementów doświadcza-
my we własnym ciele jako wrażenia.
Specyfiką ziemi lub jej indywidualną właściwością jest twardość. Właściwością wody jest płynność i spójność. Właściwością ognia jest temperatura: gorąco i zimno. Właściwościami powietrza, czyli wiatru, są parcie, siła, napięcie, przenikanie i dodatkowy aspekt dynamiczny, którym jest ruch.
Zjawiska mentalne także mają specyficzne właściwości. Na przykład właściwością umysłu, czyli świadomości, jest poznawanie obiektów. Inną cechą zjawiska mentalnego, zwanego phassa, jest wchodzenie w kontakt – zetknięcie. Zwróć teraz uwagę na wznoszenie i opadanie brzucha. Jeśli jesteś świadomy ruchu, możesz dojść do przekonania, że składa się on z doznań. Siła, natężenie, napór, ruch są manifestacjami powietrza. Możesz również odczuwać gorąco lub zimno, elementy ognia. Wrażenia te są obiektami umysłu, są dhammami, które badasz. Jeśli twoje doznania są postrzegane bezpośrednio i w specyficzny sposób, jesteś świadomy tych wrażeń, wtedy mówimy, że obecna jest dhamma vicaya.
Badanie może również odróżniać inne aspekty Dhammy. Kiedy obserwujesz ruch wznoszenia brzucha, możesz mimowolnie zauważyć dwa odmienne procesy. Z jednej strony to zjawiska fizyczne, wrażenie napinania i ruchu. Z drugiej strony świadomość, odnotowujący umysł, który uświadamia sobie istnienie tych obiektów. Jest to wgląd w prawdziwą naturę rzeczy. Kiedy dalej medytujesz, uzyskujesz jeszcze inny wgląd. Zobaczysz, że cechą wspólną wszystkich dhamm jest nietrwałość, niespełnienie i nieobecność „ja”. Dzięki badaniu można zobaczyć to, co jest powszechne w naturze, w każdym przedmiocie fizycznym i mentalnym. Kiedy wgląd w nietrwałość, niespełnienie i nieobecność „ja” dojrzeje, mądrość jest w stanie wniknąć w Nibbānę. W takim przypadku słowo dhamma będzie odnosić się do Nibbāny. Tak więc dhamma vicaya może również znaczyć wgląd wnikający w Nibbānę.
Jest jednak coś wyróżniającego Nibbānę, co sprawia, że nie ma ona cech wspólnych ze zjawiskami, które można postrzegać. Ma ona natomiast własne, specyficzne właściwości: trwałość, wieczność, brak cierpienia, błogość i szczęście. Tak jak inne obiekty jest nazywana anattā, gdzie nie ma istoty, ale natura Nibbāny różni się od zwykłych zjawisk tym, że nie opiera się na cierpieniu i nietrwałości. Opiera się za to na błogości i trwałości. Kiedy umysł wnika w Nibbānę, rozróżnienie to staje się oczywiste dzięki dhamma vicaya, dociekającemu, wnikliwemu wglądowi w dhammę, który nas doprowadził do tego punktu i pozwala nam jasno widzieć.
Spontaniczny wgląd rodzi potrzebę badania Dhammy
Możemy być ciekawi, jak wykształcić ten czynnik. Według Buddhy jest tylko jeden sposób: musi nastąpić spontaniczny wgląd, bezpośrednie postrzeganie. Należy pobudzić uważność, aby zyskać taki wgląd. Trzeba w przenikliwy sposób być świadomym wszystkiego, co się ukazuje. Wtedy umysł może uzyskać wgląd w prawdziwą naturę zjawisk. Do tego potrzebna jest „mądrze kierowana uwaga”. Należy kierować umysł ku obiektowi, uważnie, wtedy uzyska się pierwszy wgląd lub bezpośrednie postrzeganie. Pojawia się czynnik dociekliwości, a za jego sprawą nastąpią w naturalnym porządku dalsze wglądy. To tak jak z rozwojem dziecka, które przechodzi z zerówki do szkoły i na studia, aż wreszcie zdobywa dyplom.
Siedem dodatkowych sposobów rozwijania badania Dhammy
Komentarze mówią o siedmiu dodatkowych sposobach, które pomagają wykształcić badanie jako czynnik Przebudzenia.
1.Zadawanie pytań
Należy zadawać pytania o Dhammę i praktykę. Trzeba znaleźć osobę mającą wiedzę o Dhammie i rozmawiać z nią. Bez wątpienia ludzie Zachodu mogą łatwo spełnić ten pierwszy wymóg. Są przecież biegli w zadawaniu skomplikowanych pytań. Dobrze mieć tę umiejętność, rozwija ona mądrość.
2.Czystość
Drugim pomocniczym sposobem jest czystość ciała i otoczenia, w jakim się przebywa. Zachowanie czystości ciała oznacza regularne mycie, utrzymywanie w schludności paznokci i włosów oraz dbałość, aby jelita były wolne od zaparć. Utrzymanie czystości zewnętrznej oznacza ubieranie się w czyste rzeczy, zamiatanie, odkurzanie i dbałość o porządek pomieszczeń, w których żyjesz. Pomaga to rozjaśnić umysł. Kiedy oczy widzą brud i nieporządek, może powstać mentalny nieład. Ale jeśli otoczenie jest czyste, umysł jest jasny i niezmącony. Taki stan sprzyja rozwojowi mądrości.
3.Zrównoważony umysł
Trzecim sposobem wspomagającym badanie jest zrównoważenie pięciu zdolności wzmacniających: wiary, mądrości, uważności, wysiłku i skupienia. Poświęciliśmy im wiele uwagi w poprzednim rozdziale. Cztery z tych pięciu cech wzmacniających występują parami: mądrość i wiara, wysiłek i skupienie. Praktyka w istotny sposób zależy od równowagi panującej w tych parach. Jeżeli wiara jest silniejsza niż mądrość, człowiek jest skłonny do naiwności lub rozpraszają go nadmiernie religijne myśli, co przeszkadza w praktyce. Z drugiej strony, jeśli przeważa wiedza lub inteligencja, myśli są chytre i fałszywe. Na różne sposoby można wprowadzić siebie w błąd, nawet na temat prawd.
Równowaga między wysiłkiem a skupieniem wygląda następująco: jeżeli ktoś wykazuje nadmierny entuzjazm i pracuje zbyt ciężko, jego umysł jest zbyt podniecony i nie może właściwie skupić się na obiekcie obserwacji. Ześlizguje się z niego, co powoduje sporą frustrację. Z kolei nadmierne skupienie prowadzi do lenistwa i ospałości. Kiedy umysł jest nieporuszony i wydaje się, że łatwo koncentruje się na obiekcie, człowiek odpręża się i rozluźnia, i szybko zacznie drzemać.
Równowaga między powyższymi zdolnościami jest aspektem medytacji, który nauczyciel musi całkowicie zrozumieć, jeśli chce uczyć. Podstawowym sposobem zachowania równowagi i odzyskania jej, kiedy zostanie utracona, jest rozwój ostatniej zdolności wzmacniającej – uważności.
4-5. Unikanie głupców i zawieranie przyjaźni z mądrymi
Czwarty i piąty sposób wspomagający badanie to unikanie głupców, osób niemądrych i przebywanie pośród mądrych. Kim jest osoba mądra? Ktoś może być wykształcony w pismach. Ktoś inny potrafi z wielką jasnością o czymś myśleć. Kiedy zwiążesz się z takimi ludźmi, z pewnością będziesz lepiej uczył się teorii i przyjmiesz postawę filozoficzną. Nie jest to nic złego. Jednakże inna mądra osoba może dać ci wiedzę i mądrość, której daremnie szukać w książkach. Pisma mówią, jaki podstawowy warunek powinna spełniać taka osoba. Musi praktykować medytację i osiągać wgląd w powstawanie i przemijanie wszystkich zjawisk. Jeśli ktoś nie osiągnął takiego poziomu, nie powinien próbować uczyć medytacji, bo jego kontakt z uczniami nie będzie sprzyjał wykształcaniu się w nich dhamma vicaya.
6.Refleksja nad głębią Dhammy
Szóstym sposobem pomagającym badaniu jest refleksja nad głębią Dhammy. Może się wydawać, że w zaleceniu, aby się nad czymś zastanawiać, tkwi sprzeczność, ale głównie oznacza to rozmyślanie nad naturą zjawisk fizycznych i mentalnych z punktu widzenia vipassany: jako zbioru całkowicie bezosobowych związków zjawisk, czynników i umiejętności.
7.Pełne zaangażowanie
Ostatnim ważnym elementem pomagającym w pojawianiu się badania jest pełne oddanie się trenowaniu tego czynnika Przebudzenia. Zawsze powinieneś być skłonny do dociekania, do intuicyjnego, bezpośredniego wglądu. Pamiętaj, że doświadczeń nie trzeba racjonalizować lub intelektualizować. Po prostu praktykuj medytację, abyś bezpośrednio mógł doznawać własnego umysłu i ciała.
Artykuły o podobnej tematyce:
- Thanissaro Bhikkhu Uważność zdefiniowana
- Webu Sayadaw Podstawowa praktyka cz 1
- Ānāpānasati Sutta (MN.118 - Mowa o uważności oddechu)
- Dostrzeganie bez umysłu
Sprawdź też TERMINOLOGIĘ
Poleć nas i podziel się tym artykułem z innymi:
Tytuł oryginału: In This Very Life. The Liberation Teachings of the Buddha
Źródło: © Suddhamma Foundation 1991
Polskie wydanie: Alma Yoray
Copyright: Rony Epstein 2016
Dla upamiętnienia Almy Yoray
Tłumaczenie: Marek Tarnowski, Anna Klegon, Barbara Bolibok, Zbigniew Molski
Redakcja: Agnieszka Dacuń-Skowronek, Alicja M. Lewińska, Krystyna Szczepaniak, Marcin Fabjański
Redakcja II wydania: Alicja Brylińska, Piotr Jagodziński
Redakcja II wydania, poprawionego: Bartosz Klimas, Janusz Podkościelny
Digitalizacja: Jacek Wosiński
Skład: Monika Zapisek, Joanna Grabowska
Redakcja portalu tłumaczeń buddyjskich: http://SASANA.PL/