San.khāra
W zależności od kontekstu znacznie tego terminu może w subtelny sposób się zmieniać. (I) W najczęstszym użyciu (patrz 1-4) oznacza ono Formację. Termin ten odnosi się do formowania się lub do pasywnego stanu bycia formowanym.
1. Jako drugie ogniwo formuły Zależnego Powstawania (pat.iccasamuppāda) san.khāra posiada aktywny aspekt formowania i oznacza kammę, to znaczy zdrowe i szkodliwe świadome działania (cetanā) Ciała (kāya-san.khāra), Mowy (vacī-san.khāra) lub Umysłu (citta- lub mano-san.khāra). Ta definicja pojawia się na przykład w S.XII, 2, 27. Na określenie san.khāra w tym znaczeniu autor użył słowa formacje kammiczne. W innych miejscach w tym samym kontekście san.khāra jest definiowana w odniesieniu do
- przynoszących zasługę formacji kammicznych (puññābhisan.khāra),
- przynoszących szkodę formacji kammicznych (apuññabhisan.khāra),
- uspokojonych formacji kammicznych (āneñjābhisankhāra), np. w S.XII, 51 i D.33.
Ten potrójny podział obejmuje aktywności karmiczne we wszystkich sferach istnienia: przynoszące zasługę formacje kammiczne rozciągają się na sferę zmysłową i subtelnej materii, przynoszące szkodę formacje kammiczne jedynie na zmysłową a uspokojone formacje kammiczne - jedynie na niematerialną sferę.
2. Wspomniane wcześniej terminy kāya-, vacī- i citta- san.khāra są czasami stosowane w zupełnie innym znaczeniu, odpowiednio jako: (1) funkcje ciała, czyli wdychanie i wydychanie (np. M.10), (2) werbalne funkcje [umysłu], czyli koncepcja myślowa i dyskursywne myślenie, (3) funkcje mentalne to znaczy uczucia i percepcja (np. M.44), patrz nirodha-samāpatti.
3. Oznacza to także czwarte Skupisko Istnienia (san.khāra kkhandha) i zalicza się tu wszystkie formacje mentalne bez znaczenia czy należą do karmicznie formującej świadomości czy nie, patrz khandha, Tabela II. i S. XXII, 56, 79.
4. Pojawia się ono także w znaczeniu wszystkiego, co jest Formowane (patrz sankhata) czy warunkowane i zalicza się tu wszelkie rzeczy we świecie, wszystkie zjawiska istnienia. W tym znaczeniu jest ono użyte w znanym zdaniu: „Wszystkie formacje są nietrwałe … podlegają cierpieniu (sabbe san.khāra aniccā … dukkhā). W tym kontekście jednak, san.khāra jest zawarta w szerszym i wszechobejmującemu terminie dhamma (rzecz), ponieważ dhamma obejmuje także Niepowstały i Nieuwarunkowany Element (asan.khata-dhātu) to znaczy Nibbānę (np. w sabbe dhammā anattā, czyli " wszystkie rzeczy są pozbawione Ja").
(II) San.khāra oznacza także Wysiłek Woli, na przykład w formule Drogi do osiągnięcia Mocy (iddhi-pāda) słowa: sasan.khāra- i asan.khāra-parinibbāyī (patrz Anāgāmī) a także w kontekście Abhidhammy: asankhārika-citta i sasankhārika-citta oznaczają bez wysiłku, czyli spontanicznie oraz z wysiłkiem, czyli pod wpływem nakłonienia.
W zachodniej literaturze, zarówno angielskiej jak i niemieckiej san.khāra jest czasami błędnie tłumaczona jako podświadome tendencje lub podobnie (np. Prof Beckh: "unterbewußte Bildekräfte," to znaczy podświadome siły formowania). Ta błędna interpretacja prawdopodobnie pochodzi od podobnego słowa użytego w nie-buddyjskiej literaturze sanskryckiej i całkowicie nie przystającego do kontekstu tego terminu w Buddyzmie Pāl.i, który został wyjaśniony powyżej w punkcie I, 1-4. Dla przykładu w obrębie Zależnego Powstawania san.khāra nie jest ani podświadoma, ani nie jest jedynie tendencją, lecz jest w pełni świadomą i aktywną karmiczną wolą. W kontekście pięciu skupisk istnienia (patrz powyżej I, 3) zaledwie parę czynników należących do skupiska formacji mentalnych (san.khārakkhandha) jest należy do elementów podświadomości (patrz Tabela I, Tabela II). Istotnie nie są one do nich ograniczone i nie są jedynie tendencjami.