^{Tekst spisany na potrzeby tworzącego się związku wyznaniowego.}

Czym jest theravāda

Uznaje się, że theravāda to najstarsza i jedyna istniejąca do dziś wczesna szkoła buddyjska. Nazywana jest także szkołą południową, spolszczona nazwa to therawada (wym. terawada), dosł. doktryna starszych (z pāḷijskiego: theravāda; sanskryt: sthaviravāda), jej zwolenników zwiemy theravādinami („thera” w j. pāḷijskim oznacza nauczycieli wywodzących swą naukę bezpośrednio od Buddhy, „vāda” znaczy doktryna, „vādin” to głoszący doktrynę).

W dzisiejszych czasach jest to oficjalna religia w wielu krajach Azji Południowo-Wschodniej, dominująca od wieków na Sri Lance, w Tajlandii, Mjanmie (dawniej: Birmie), Kambodży, Laosie, częściowo także w Indiach, Nepalu, Bangladeszu, Chinach, Wietnamie, Malezji, Singapurze. Wywodzi się z subkontynentu indyjskiego, a dokładniej z dorzecza Gangesu, gdzie żył i nauczał historyczny Buddha Gotama. Urodzony jako Siddhattha Gotama z rodu Sakyów w miejscowości Lumbini, w dzisiejszym Nepalu, około 563 lat przed Chrystusem, w wieku 29 lat opuścił dom i został wędrownym ascetą, poszukującym prawdy o świecie. Gdy miał 35 lat, w Uruvelā pod drzewem Bodhi osiągnął Przebudzenie (sammā-sambodhi), czyli urzeczywistnił Nibbānę (Nieuwiązanie, Wygaśnięcie) i stał się Przebudzonym (Buddha – dosł. ten, który się przebudził). Przez kolejnych 45 lat wędrował po Indiach, nauczając Dhammy (Prawdy, Nauki), wyświęcając uczniów, których nazywał „bhikkhu” (mnich, dosł. żebrak), oraz uczennice „bhikkhuṇī” (mniszki) i tworząc jeden z pierwszych zakonów na świecie, nazwany Saṅghą (dosł. zgromadzeniem).

Theravāda na Zachodzie

Należy wspomnieć o kilku najważniejszych inicjatywach, jakie miały miejsce na Zachodzie, w tych krajach Europy, które jako pierwsze próbowały przyswoić i zaszczepić u siebie theravādę, ponieważ wydarzenia te wpłynęły na rozwój tej tradycji w Polsce. Warto pamiętać o wielowiekowych kontaktach świata Zachodu z kulturą buddyjską, jak choćby o związkach z nią helleńskiego władcy Menandra (Milindy) z II w. p.n.e., którego dialogi z mnichem Nāgaseną weszły do kanonu pāḷijskiego szkoły theravādy jako jedna z ksiąg „Khuddhaka Nikayi”, pod tytułem „Milindapañha” („Pytania Milindy”).

W czasach kolonialnych obszary podbijane przez najeźdźców z Europy zamieszkane były przez autochtonów wyznających odmienną, niemonoteistyczną religię. Już na przykładzie samej Sri Lanki można dostrzec siłę, z jaką lokalna ludność broniła swej odrębności i dziedzictwa duchowego. Wraz z pojawieniem się Portugalczyków w XVI wieku oprócz dominacji militarnej następowała także ekspansja religijna, w trakcie której starano się schrystianizować podbite ludy. Jednak ani portugalscy misjonarze, ani nowi włodarze, Holendrzy, którzy przejęli wyspę w XVII wieku, nie zdołali zmienić wyznania u rodowitych Syngalezów. Pod koniec XVIII wieku imperium brytyjskie, obawiając się, że kolonia wpadnie w ręce Francuzów, przejęło wyspę, która finalnie została w całości podbita w 1815 roku.

Potrzeba było wielu lat, by pierwsi Europejczycy zaczęli odkrywać głębię Dhammy Buddhy. Jednym z takich odważnych pionierów był Thomas W. Rhys Davids (1843 – 1922). Podczas ośmioletniego pobytu na Cejlonie (1864 – 1872) w charakterze cywilnego urzędnika służby kolonialnej stał się entuzjastą i wielkim orędownikiem tzw. szkoły południowej. Gdy wrócił do kraju, dał wyraz swojej fascynacji w opartej na źródłach pāḷijskich, opublikowanej w 1877 roku książce zatytułowanej „Buddhism, being a sketch of the life and teaching of Gautama the Buddha”. W 1881 roku założył w Londynie Pali Text Society, działające do dziś wydawnictwo, którego celem jest publikowanie tłumaczeń i tekstów źródłowych buddyzmu theravādy. Być może to dzięki inspiracji książkami buddyjskimi Henry Steel Olcott (1832 – 1907), emerytowany pułkownik armii amerykańskiej, dokonał formalnej konwersji na buddyzm, gdy przyjechał na Cejlon w 1878 roku wraz z Heleną Bławatską. To właśnie Olcott napisał „The Buddhist Catechism” (1881), który przetłumaczono na kilkanaście języków, w tym także na język polski pod tytułem „Zasady filozofii i moralności buddyjskiej według kanonu szkoły południowej” (1888). Książka ta wzbudziła ogromne zainteresowanie buddyzmem na Zachodzie, do tego stopnia, że zaczęto w Europie odnotowywać liczne przypadki konwersji na tę religię, a także przyczyniła się do pierwszych wyświęceń na mnichów. Najprawdopodobniej pierwszym ze znanych historii mnichów Europejczyków był Irlandczyk Laurence Carroll (ok. 1856 – ok. 1914), który jeszcze przed 1900 rokiem stał się bhikkhu i przyjął birmańskie imię U Dhammaloka.

W Niemczech w 1881 roku wydano monografię Hermanna Oldenberga (1854 – 1920) „Buddha: Sein Leben, seine Lehre, seine Gemeinde” („Życie, nauczanie i wspólnota Buddy”, przekł. I. Kania, Kraków 1994), pierwszym niemieckim mnichem zaś został muzyk Anton W.F. Güth (1878 – 1957), ordynowany w 1904 roku w Birmie, kiedy to otrzymał imię Nyānatiloka. Bhikkhu Nyānatiloka zasłynął jako badacz i popularyzator theravādy, tłumacz licznych tekstów z pāḷijskiego, założyciel klasztoru The Island Hermitage w Polgasduwie na południu Cejlonu (1911). Był także pierwszym europejskim mnichem, który przyjmował do wspólnoty zakonnej kandydatów pochodzących z Europy. Drugą, znacznie liczniejszą niż garstka mnichów, grupą buddystów byli wyznawcy świeccy. Ponieważ w Europie brakowało ośrodków, które skupiałyby świeckich zwolenników, w wielu miastach, także i w Niemczech, zaczęto zakładać zrzeszenia i towarzystwa (pierwsze udokumentowane w 1903 roku w Lipsku), w których prowadzono działalność odczytową i wydawniczą.

Dosyć wcześnie planowano także założenie pierwszego klasztoru theravādyjskiego w Europie. Próbowali tego dokonać Anglicy, zwłaszcza Allan Bennett MacGregor (1872 – 1923), który został ordynowany na mnicha w 1901 roku w Birmie i przyjął imię Ananda Metteyya. W 1908 roku w towarzystwie trojga Birmańczyków przybył z misją do Anglii. Ze względów zdrowotnych nie udało mu się dokończyć dzieła. Fiaskiem zakończyło się również wiele późniejszych prób (np. podjęta w 1956 roku przez Williama Purfursta vel Kapilavaddho). Mimo wszystko utworzono jednak londyńską vihārę (w pāḷijskim świątynia, dosł. siedziba), która gościła co jakiś czas pojedynczych mnichów. Dopiero w 1977 roku, gdy do Hampstead przybył tajski mistrz medytacji Ajahn Chah (1918 – 1992), udało się osiągnąć cel. Wtedy to założono zgodny z regułą mnisią (Vinayą) klasztor theravādyjski (najwcześniejszym założonym w zachodnim świecie był utworzony w latach 60. w USA Washington Buddhist Vihara). Pierwszym z trzech pochodzących z Zachodu uczniów Ajahna Chah był amerykański mnich Sumedho, w przeszłości uczestnik wojny koreańskiej i wolontariusz z Peace Corps na Borneo i w Tajlandii (Robert Jackman, ur. 1934), drugim pochodzący z Anglii Khemadhammo (Alan Adams, ur. 1944) – obaj pozostali na miejscu, by kontynuować dzieło swego nauczyciela. W 1978 roku darczyńca, który pragnął pozostać anonimowy, podarował mnichom liczący czterdzieści hektarów zalesiony teren (Hammer Wood) w wiejskiej okolicy West Sussex. Następnie zakupiono i odnowiono pobliską podupadłą rezydencję Chithurst House, w której w lipcu 1981 roku ordynowano na mnichów pierwsze trzy osoby. W krótkim czasie powstały kolejne kompleksy klasztorne w Anglii, z największym Amaravati na czele, oraz klasztory tajskiej tradycji leśnej również poza granicami Wielkiej Brytanii, m.in. w Szwajcarii i w Australii.

W 1983 roku Ajahn Brahm (właśc. Ajahn Brahmavamso, Peter Betts, ur. 1951) został zaproszony przez Buddyjskie Towarzystwo Stanu Australia Zachodnia do przyjazdu do Perth, gdzie miał pomagać Ajahnowi Jagaro (Johnowi Cianciosiemu, ur. 1948) w szerzeniu nauk. Początkowo obaj mieszkali w starym domu na przedmieściach miasta, lecz pod koniec 1983 roku zakupiono 97 akrów zalesionej ziemi na wzgórzach Serpentine na południe od Perth. Z czasem powstał tam klasztor Bodhinyana (od imienia mistrza obu nauczycieli, Ajahna Chah Bodhinyany), który stał się pierwszym klasztorem theravādy i pierwszym klasztorem buddyjskim w ogóle na półkuli południowej, gdzie znajduje się do dziś największa w Australii kongregacja mnichów. Właśnie tam w 2009 roku doszło do święceń mniszek odnawiającego się zakonu bhikkhuṇī. Obecnie w żeńskim klasztorze Dhammasara, także nieopodal Perth, mniszki mieszkają na stałe. Spełniono zatem zamysł Buddhy o poczwórnym zgromadzeniu – tzw. parisā, czyli: 1) bhikkhu – mnichów, 2) bhikkhuṇī – mniszek, 3) upāsaka – świeckich wyznawców mężczyzn, 4. upāsikā – świeckich wyznawczyń kobiet.

Theravāda w Polsce

Pierwsze teksty buddyjskie przetłumaczone na język polski pochodzą w przeważającej mierze właśnie ze szkoły theravādy. Wspomniany „Katechizm” Olcotta został wydany po polsku w 1888 roku. Książki „Buddyzm” Rhysa Davidsa (Warszawa–Kraków 1912) czy „Dhammapadam, czyli Ścieżka Prawdy” (Warszawa 1925) przetłumaczone zostały przez Stanisława Franciszka Michalskiego (1881 – 1961), wykładowcę Uniwersytetu Łódzkiego. W okresie międzywojennym światło dzienne ujrzało także wiele wydań naukowych, w większości opisujących szkołę południową. Wspomnieć tu należy choćby profesora Uniwersytetu Warszawskiego Stanisława Schayera, założyciela Instytutu Orientalistycznego w Warszawie oraz współredaktora „Polish Bulletin of Oriental Studies” („Polskiego Biuletynu Orientalistycznego”, 1937 – 1939), autora rozdziału o buddyzmie w monografii „Religie Wschodu” (1938). Warto wymienić też polskich buddologów w ten czy inny sposób wspominających w swoich pracach buddyzm południowy, m.in. prof. Eugeniusza Słuszkiewicza, Jadwigę Makowiecką, ks. Franciszka Tokarza, prof. Tadeusza Pobożniaka czy też znawcę sanskrytu Andrzeja Gawrońskiego, prof. UJ. Znaczną rolę w popularyzacji buddyzmu w Polsce odegrała Wanda Dynowska (Umadevi, 1888 – 1971), która po wyjeździe do Indii (1935) opublikowała około 50 książek i broszur (głównie przekładów z angielskiego) w ramach zorganizowanej przez siebie w Bombaju Biblioteki Polsko-Indyjskiej. Pośród wydanych książek była m.in. „Nauka Buddy” Paula Carusa.

Oprócz uczonych nauką Buddhy zainteresowani byli polscy artyści i kręgi literackie; buddyzm wspominany był przez Gabrielę Zapolską w książce „Fin-de-siècle’istka”, jak również pośrednio przez Elizę Orzeszkową czy Marię Rodziewiczównę. Jednocześnie buddyzm kontestowany był przez księży katolickich, już na najwcześniejszym etapie recepcji buddyzmu, w tym przez Władysława Dębickiego (1853 – 1911) i Jana Czuja (1886 – 1957), a w czasach współczesnych przez siostrę Michaelę (właśc. Zofię) Pawlik (ur. 1938).

Pierwsza grupa theravādyjska w Polsce została zorganizowana w 1949 roku przez Piotra Bonińskiego z Gliwic (1909 – 1968) i Władysława Misiewicza z Radomia (1910 – 1997). Założyli Koło Przyjaciół Buddyzmu z siedzibą w Radomiu. Boniński bardzo aktywnie tłumaczył teksty buddyjskie, bazując na przekładzie niemieckim (około 140 tłumaczeń sutt kanonu pāḷijskiego), umożliwiając tym samym szerszej publiczności zapoznanie się z Dhammą. Artykuły Misiewicza w wersji angielskiej publikował „Buddhist Quarterly”, periodyk wydawany przez British Mahabodhi Society i London Buddhist Vihara. Niektóre z nich przedrukowano w hamburskim „Buddhistische Monatsblaetter” oraz w lankijskich zeszytach „Buddhist Publication Society”. Śmierć Bonińskiego w 1968 roku spowodowała znaczne spowolnienie rozprzestrzeniania się buddyzmu w Polsce. Misiewicz kontynuował popularyzowanie nauk Błogosławionego: został redaktorem czasopisma „Ehi Passiko” w języku polskim, jak również korespondentem Pali Buddhist Union. W 1961 roku przetłumaczył „Słowo Buddy” autorstwa Nyānatiloki (publikacja nieoficjalna, wyd. Ludziom Dobrej Woli, USA 1961) dzięki wsparciu Teofila Drobnego.

Pod koniec lat 80. XX wieku w Polsce zdecydowała się zamieszkać Alma Yoray (właśc. Alma Schwartz, 1941 – 2010), która była uznaną amerykańską tancerką i choreografką. Trafiła do Przesieki, do wspólnoty buddystów zen. Krytyczna co do sposobów i poziomu nauczania buddyjskich nauczycieli zen przyjeżdżających do Polski z Ameryki ciągle poszukiwała autentycznych i skutecznych metod. Z tradycją theravādy zetknęła się dzięki Insight Meditation Society w USA oraz dzięki mnichom z Amaravati w Anglii. Do ośrodka w Przesiece, którego stała się właścicielką, zapraszała nauczycieli vipassany według metody Sati Narayana Goenki, nauczycieli związanych z tajską tradycją leśną i mnichów z Birmy. W 2001 roku wzięła udział w dwutygodniowym odosobnieniu z Sayadawem U Panditą, spędziła też kilka miesięcy w ośrodku medytacyjnym w Birmie, praktykując według instrukcji U Pandity, gdzie, jak wspominała, przeżyła ważne doświadczenie religijne. Dostała pozwolenie na tłumaczenie i publikację książki „Jeszcze w tym życiu” U Pandity. Była to pierwsza oficjalna theravādyjska publikacja na większą skalę i w profesjonalnym, komercyjnym wydaniu po upadku komunizmu w Polsce.

Po roku 2000 stale rozwijała się działalność świeckich nauczycieli vipassany (pāḷi. wgląd), praktyki medytacyjnej charakterystycznej dla południowego buddyzmu. Pierwsze odosobnienia w tradycji Vipassany według S.N. Goenki zaczęły być organizowane w Polsce już w 2002 roku. W ciągu pierwszych dziesięciu lat kursy odbywały się w różnych wynajętych miejscach w całym kraju, przeważnie w szkołach z internatami lub ośrodkach wypoczynkowych. Technika medytacyjna nauczana bywa na 10-dniowych kursach stacjonarnych, na których uczestnicy przestrzegają wskazań buddyjskich oraz przyjmują zgodnie z tradycją szkoły południowej trzy schronienia (w Buddzie, Dhammie i Saṅdze). Mimo że na wykładach (odtwarzanych cyfrowo) Goenka odżegnuje się od wszelkich powiązań religijnych, to zarówno pod względem kwestii doktrynalnych, jak i moralnych kursy Vipassany wpisują się w historię theravādy w Polsce, gdyż korzystają z technik medytacyjnych birmańskich mnichów (za założyciela ruchu Vipassany uznaje się mnicha Lediego Sayadawa; 1846 – 1923) oraz nauk zawartych w kanonie pāḷijskim. Obecnie Polska Fundacja Medytacji Vipassana, będąca organizacją pożytku publicznego, założona w 2010 roku posiada ośrodek medytacyjny w Dziadowicach (Dhamma Pallava), mogący pomieścić na jednym kursie ponad stu uczestników.

W pierwszej połowie XX wieku zaczęły pojawiać się inicjatywy odnowy tradycyjnego podejścia do nauk Buddhy, nazywane zbiorczo navayāna (pāḷi. nava – nowy, yāna – pojazd). Najbardziej udaną próbę w tym względzie podjął angielski mnich Saṅgharakshita (Dennis Lingwood, ur. 1925). W Indiach przebywał od 1943 roku, ordynowany na mnicha został w 1949 roku, a od 1956 jako duchowy spadkobierca B.R. Ambedkara (1891 – 1956) kontynuował jego pracę nad emancypacją indyjskich „niedotykalnych”. W 1964 roku powrócił do Anglii, a w 1967 założył świecką wspólnotę wyznawców buddyzmu The Friends of the Western Buddhist Order (FWBO). Jej członkowie, często zamieszkujący razem, pracują na rzecz poprawy warunków funkcjonowania społeczeństwa. W Polsce pierwsze spotkania „Przyjaciół Buddyzmu” zaczęły się w 2002 roku, a od 2004 działa fundacja o tej nazwie, natomiast cały ruch przemianowano na Triratna (sanskr. trzy klejnoty, czyli Buddha, Dhamma i Saṅgha).

W obecnych czasach wśród najważniejszych osób ze świata naukowego, które przyczyniły się do rozwoju buddyzmu theravādy w Polsce, należy wymienić prof. Jacka Sieradzana, prof. Marka Mejora, Ireneusza Kanię, dr. hab. Krzysztofa Kosiora, dr. Marcina Fabjańskiego i dr. hab. Grzegorza Polaka. Zwłaszcza dwaj ostatni, będący wykładowcami na uniwersytetach i identyfikujący się jako sympatycy theravādy i praktykujący taką bądź inną formę medytacji, znacząco wpłynęli na wzrost popularności wczesnego buddyzmu. Polak ze swoją książką „Reexamining Jhāna” zdobył uznanie w międzynarodowym dyskursie o tzw. wchłonięciach medytacyjnych, natomiast Fabjański, oprócz tego, że jest autorem wielu książek, tłumaczonych także na angielski, stara się stworzyć szkołę filozoficzną (we Włoszech oraz w Polsce), której praktyka bazuje również na metodzie Buddhy.

W ostatnich latach zauważyć można coraz większe zainteresowanie buddyzmem i medytacją wśród Polaków. Wielu uczestniczy w odosobnieniach w kraju, spora liczba wyjeżdża za granicę, także by wyświęcić się na bhikkhów, mnichów. Pierwsza udokumentowana ordynacja Polaka na mnicha odbyła się 21 czerwca 2003 roku w Malezji, był nim Varapanyo Bhikkhu (Sławomir Ulak, ur. 1965), który po wyświęceniu przeniósł się na Sri Lankę, gdzie rezyduje do dnia dzisiejszego.

W przestrzeni cyfrowej, głównie w internecie, buddyzm znalazł najlepsze medium do propagowania nauk Przebudzonego. Jedną z pierwszych stron internetowych poświęconych tłumaczeniom tekstów pāḷijskich była tipitaka.pl – w pracach nad jej tworzeniem uczestniczył m.in. Piotr Jagodziński (ur. 1980), który z czasem założył własną stronę Sasana.pl (pomysł zrodził się i dojrzał w 2007 roku na forum dyskusyjnym Forum e-Budda PL, obecnie: forum.budda.me), znalazły się na niej zarówno teksty źródłowe kanonu, jak też tłumaczenia artykułów i książek czołowych współczesnych nauczycieli buddyjskich. Niedługo potem powstał kanał na YouTubie (https://www.youtube.com/user/sasanaPL), na którym udostępniane są filmy o tematyce buddyjskiej, zwłaszcza filmy dokumentalne, wywiady, audiobooki, nagrania z prowadzonych medytacji oraz wykłady słynnych nauczycieli – zarówno z napisami, jak też tłumaczone, czytane przez lektora – zdobywają one coraz większą popularność, liczoną w milionach wyświetleń pojedynczych publikacji.

W 2013 roku Piotr Jagodziński wraz z Wojciechem Czypickim (ur. 1980) założyli Fundację „Theravada”, z siedzibą w Warszawie. Cele statutowe to przede wszystkim propagowanie wiedzy z zakresu buddyzmu theravāda, ale także ochrona zdrowia i promocja zdrowego trybu życia dzięki upowszechnianiu technik medytacji i relaksacji umożliwiających zmniejszanie poziomu stresu oraz poprawę fizycznego i psychicznego samopoczucia. Fundacja promuje oryginalne metody medytacyjne, których źródłem jest kanon pāḷijski, co jest gwarancją, że przekazywana wiedza jest kompleksowa i sprawdzona, zapewnia też rzetelność i prawdziwość przekazu, umożliwia osobom zainteresowanym wczesnym buddyzmem zapoznawanie się z jak najmniej zmienionymi naukami Buddhy. Fundacja stara się przybliżać innym doktrynę buddyjską poprzez wydawanie książek, zarówno w formie papierowej, jak i elektronicznej, m.in. wznowiła wydanie „Jeszcze w tym życiu”, kontynuując wysiłki Almy Yoray. Na kanale YouTube z kolei opublikowano m.in. filmy z kursów Goenki, zacieśniając współpracę z fundacją „Vipassana”.

Fundacja patronuje spotkaniom medytacyjnym w kilku głównych miastach Polski. Są one organizowane przez lokalnych sympatyków theravādy. Po każdej sesji medytacyjnej odbywają się dyskusje na tematy związane z praktyką i doktryną. Grupy finansują się same: wynajmują lokale, w których raz na tydzień przez dwie – trzy godziny chętni mogą pomedytować i porozmawiać z innymi osobami zainteresowanymi theravādą. W miejscach spotkań grup, gdzie wstęp jest bezpłatny, każdy może odebrać książki z projektu Daru Dhammy.

W ramach projektu „Dhamma-dāna”, czyli Daru Dhammy (Dhamma – dosł. prawda, nauka), Fundacja zaczęła wydawać na papierze książki, które były najbardziej popularne na portalu Sasana.pl, i dzielić się nimi bez pobierania opłat (jest to po części kontynuacja tradycji zapoczątkowanej przez Misiewicza i Bonińskiego). Publikacje te odznaczają się wysokim poziomem – są redagowane, edytowane i sprawdzane kilkakrotnie, zarówno pod względem merytorycznym, jak i językowym. Rozdawane są osobom zainteresowanym podczas spotkań medytacyjnych w różnych miastach Polski, a także wysyłane kurierem do tych, którzy nie mogą odebrać książek osobiście. Darowizny czytelników wpłacane na cele statutowe Fundacji finansują kolejne wydania i dodruki. W tym celu stworzono stronę Dhamma.pl, na której każdy może zamówić książki, a następnie odebrać je poprzez kuriera. W samym 2021 roku Fundacja wysłała prawie 2400 paczek z książkami zamówionymi przez stronę Dhamma.pl, średnio 6 sztuk na paczkę. Gdyby dodać do tego i te niezaewidencjonowane przez Dhamma.pl (duże paczki wysyłane bezpośrednio do lokalnych grup w miastach), to w samym 2021 roku rozdano circa 15 000 książek papierowych. Jeśli założyć, że średnio pojedyncza książka ma wartość około 33 PLN, to w 2021 roku Fundacja ufundowała pół miliona złotych tylko w książkach papierowych. Nie uwzględniono w powyższych rachunkach wartości wersji cyfrowych ani audioksiążek, które też są zwykle sprzedawane w komercyjnych wydawnictwach, a które Fundacja publikuje za darmo i można je pobrać cyfrowo w różnych formatach.

Raz na jakiś czas Fundacja organizuje dłuższe odosobnienia, które prowadzone są przez mnichów albo świeckich nauczycieli z dużym doświadczeniem. Fundacja jest organizatorem wydarzenia, ale koszty pobytu w wynajmowanych przez nią ośrodkach ponoszą uczestnicy. Wszelkie opłaty związane z podróżami nauczycieli pokrywane są z funduszy organizacyjnych, a „Theravada” przestrzega zasady, by odosobnienia nie były komercyjne. Fundacja patronowała odosobnieniom z mnichami z krajów tradycyjnie theravādyjskich (Tajlandia – Ajahn Vimokkha), jak też z Anglii (w tradycji leśnej – Ajahn Dhammanando), ze Szwajcarii (Ajahn Khemasiri) oraz z Australii (Ajahn Sujato, Ajahn Brahmali). Organizowała też odosobnienia z nauczycielami świeckimi, zarówno zagranicznymi (Martine Batchelor, Jaya Rudgard), jak i polskiego pochodzenia (Marcin Fabjański, Piotr Jagodziński). Na odosobnieniach bywa zwykle 20 – 30 uczestników.

Fundacja upowszechnia wydarzenia i publikacje o tematyce theravādyjskiej, m.in. wspierając produkcję i promocję filmów, np. filmu dokumentalnego autorstwa Małgorzaty Dobrowolskiej pt. „Mistrzynie życia duchowego”. Film przybliża kwestię odradzania się zakonu mniszek theravādyjskich i zdobywa uznanie oraz nagrody na międzynarodowych festiwalach filmowych na całym świecie. Fundacja wspiera finansowo tłumaczenia mów z kanonu pāḷijskiego. Książki opatrzone komentarzami i przypisami, które w sposób obiektywny i przystępny wyjaśniają teksty źródłowe buddyzmu, są dostępne zarówno w formie papierowej, jak i elektronicznej za darmo w ramach projektu Daru Dhammy. Fundacja reprezentuje szkołę theravādy na różnych konferencjach i wykładach.

W 2022 roku Piotr Płaneta (ur. 1989), doktorant filozofii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie i jednocześnie jeden z nauczycieli, prowadzący grupę medytacyjną w Krakowie, skontaktował się z fundacją „Theravada” w celu zarejestrowania związku wyznaniowego szkoły theravādy i wczesnego buddyzmu. Będąc w kontakcie z mnichami z klasztoru Bodhinyana oraz mając poparcie Ajahna Brahma, zainicjował stworzenie pierwszego klasztoru theravādy w Polsce. Jednocześnie ma to być pierwszy klasztor poza granicami Australii w gałęzi leśnej tradycji, która wykształciła się pod przewodnictwem Ajahna Brahma. Planowana jest budowa klasztoru bhikkhów, w którym każdy Polak chcący zostać mnichem buddyjskim będzie mógł założyć tradycyjne szaty i przebyć pięcioletni trening. Jest także pomysł stworzenia klasztoru dla mniszek, by kobiety miały taką samą możliwość, oraz budowy ośrodka odosobnieniowego – będzie to też miejsce, w którym europejscy mnisi tej tradycji będą mogli zatrzymywać się podczas podróży do swych krajów. Związek wyznaniowy będzie ukoronowaniem dotychczasowych, wyżej opisanych wysiłków w propagowaniu nauk wczesnego buddyzmu theravādy. Powinien jednocześnie zintegrować tysiące osób uznających się za theravādinów (zarówno pochodzenia polskiego, jak i członków licznych mniejszości etnicznych mieszkających w naszym kraju), świeckich zwolenników theravādy, ludzi zainteresowanych wczesnym buddyzmem czy medytacją lub tylko miłośników Ajahna Brahma i jego mnichów. Liczbę therāvadinów oraz sympatyków theravādy w Polsce szacuje się na kilkadziesiąt tysięcy.

Bibliografia:

• Krzysztof Kosior, Krótka historia buddyzmu w Europie, "Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin–Polonia” Vol. XXVII, 9, 2002, s. 167-182
• Krzysztof Kosior, Buddyzm w Polsce, NOMOS 18/19 (1997), s. 189-198
• Krzysztof Kosior, Wprawienie w ruch koła dharmy na Zachodzie. Początki recepcji buddyzmu w Europie Zachodniej, NOMOS 18/19 (1997), s. 183-188

Z podziekowaniami dla Beaty Łazarz za pomoc.