Dukkha

(1) Ból, bolesne uczucie, zarówno fizyczne jak i mentalne (patrz vedanā). (2) Cierpienie, choroba.

W przypadku pierwszej z Czterech Szlachetnych Prawd (patrz sacca) i drugiej z trzech Cech istnienia (patrz ti-lakkhan.a) termin dukkha nie jest jedynie ograniczony do bolesnego doświadczenia wyjaśnionego w punkcie (1), lecz odnosi się także do cechy braku zadowolenia i ogólnej niepewności wszelkich uwarunkowanych zjawisk, które z powodu swojej nietrwałości podlegają cierpieniu włączając w to także przyjemne doświadczenia. Dlatego też, gdyby nie względy stylistyczne brak zadowolenia lub podatność na cierpienie byłyby lepszym sposobem przedstawiania tego terminu. Tak więc pierwsza Prawda nie zaprzecza istnieniu przyjemnych doświadczeń, co jest często błędnie wnioskowane. Jest to ukazane w następującym tekście:

"Mnisi, poszukując zadowolenie w tym świecie podążałem moją drogą. To zadowolenie w tym świecie odnalazłem. Tak dalece, jak tylko ono w świecie istnieje dobrze je za pomocą mądrości dostrzegłem. Poszukując cierpienia w tym świecie, mnisi podążałem moją drogą. To cierpienie odnalazłem. Tak dalece, jak to cierpienie w świecie istnieje dobrze je za pomocą mądrości dostrzegłem. Poszukując ucieczki ze świata, mnisi podążałem moją drogą. Tę ucieczkę ze świata odnalazłem. Tak dalece, jak ucieczka istnieje, dobrze ją za pomocą mądrości dostrzegłem" (A. 111, 101).

"Jeżeli nie możnaby odnaleźć zadowolenia we świecie, istoty nie byłyby przywiązane do świata…. Gdyby nie było cierpienia we świecie istoty nie czułyby odrzucenia do świata…. Gdyby nie było ucieczki od świata, istoty nie mogłyby z niego uciec" (A. 111, 102).

Patrz dukkhatā. Teksty na temat Prawdy o cierpieniu patrz W. of B. i “Ścieżka”.

Patrz “The Three Basic Facts of Existence”, II. Suffering (WHEEL 191/193).

POWRÓT