Podobnie jak ptak w locie niesiony jest dzięki parze skrzydeł, tak praktyka Dhammy opiera się na dwóch kontrastujących ze sobą właściwościach, których zrównoważony rozwój jest konieczny do osiągnięcia stałego postępu. Te dwie właściwości to wyrzeczenie i współczucie. W ujęciu Dhammy jako doktryny wyrzeczenia podkreśla się, że droga do wyzwolenia to osobista praktyka skoncentrowana na stopniowym zdobywaniu kontroli i władzy nad pożądaniem, stanowiącym główną przyczynę cierpienia. Jako nauczanie współczucia, Dhamma zachęca nas do unikania krzywdzenia innych, do podejmowania działań mających na celu cudze dobro i do pomocy w realizacji wielkiego postanowienia Buddhy – ofiarowania światu drogi do Bezśmiertelności.

Rozpatrywane z osobna, wyrzeczenie i współczucie opierają się na przeciwstawnej logice, przez co czasem zdają się zwracać nas w dwóch różnych kierunkach. Gdy jedno nakazuje nam poszukiwać większego odosobnienia w celu osiągnięcia osobistego oczyszczenia, drugie wiąże się ze zwiększeniem zaangażowania w relacje z innymi poprzez dobroczynność. Jednak pomimo dzielących je różnic wyrzeczenie i współczucie wspierają się nawzajem, pozostając w dynamicznej współzależności w trakcie całej praktyki ścieżki, począwszy od pierwszych kroków obejmujących dyscyplinę moralną, aż po wieńczącą drogę wyzwalającą mądrość. Synteza tych dwóch właściwości, ich zrównoważone połączenie wyraża się w sposób najdoskonalszy w postaci Samo-Przebudzonego, który ucieleśnia jednocześnie całkowite wyrzeczenie i wszechobejmujące współczucie.

Zarówno wyrzeczenie, jak i współczucie mają wspólne źródło w kontakcie z cierpieniem. Jedno reprezentuje naszą reakcję na cierpienie, doświadczane osobiście, drugie zaś stanowi naszą odpowiedź na cierpienie, którego świadkami jesteśmy w cudzym życiu. Aczkolwiek nasze spontaniczne reakcje są tylko nasionami, z których dopiero wyrosnąć mogą szlachetniejsze właściwości, a nie ich istotą. Aby zyskać moc podtrzymywania naszej praktyki Dhammy, wyrzeczenie i współczucie muszą być metodycznie rozwijane, a to wymaga nieustannej refleksji, która przemieni nasze początkowe porywy serca w pełni rozwinięte cnoty duchowe.

Ramy dla tej refleksji powinna stanowić nauka o Czterech Szlachetnych Prawdach, zapewniająca doktrynalną podstawę wspólną dla wyrzeczenia i współczucia. Wyrzeczenie wykształca się z wrodzonego nam pragnienia unikania cierpienia i bólu. Jednak podczas gdy to pragnienie, poprzedzające refleksję, prowadzi do gwałtownego wycofania się z niektórych sytuacji, postrzeganych jako stanowiące bezpośrednie zagrożenie, refleksja ujawnia, że główne niebezpieczeństwo tkwi w sytuacji egzystencjalnej człowieka jako takiej – w pozostawaniu w pętach ignorancji i pożądania wobec świata, który z natury jest przerażający, zwodniczy i niepewny. Dlatego też naczelną motywacją stojącą za aktem wyrzeczenia jest pragnienie osiągnięcia duchowego wyzwolenia, któremu to pragnieniu towarzyszy świadomość, że samooczyszczenie jest realizowanym wewnętrznie zadaniem, którego osiągnięcie przychodzi najłatwiej wtedy, gdy zdystansujemy się od okoliczności zewnętrznych podsycających nasze niekorzystne skłonności.

Współczucie wykształca się ze spontanicznego współodczuwania z innymi. Jednakże współczucie rozumiane jako cnota duchowa nie może być utożsamiane z sentymentalnym uniesieniem emocjonalnym, nie musi też pociągać za sobą nakazu zatracenia się w działaniach altruistycznych. Choć współczucie z pewnością zawiera w sobie emocjonalną empatię i często przejawia się w działaniu, pełnię dojrzałości osiąga wyłącznie, gdy kierowane jest przez mądrość i powściągane przez odpuszczenie. Mądrość pozwala nam wyjrzeć poza przypadkowe nieszczęścia chwilowo nękające żywe istoty, by dostrzec głębokie i ukryte wymiary cierpienia, nieodłączne od uwarunkowanej egzystencji. Mądrość, jako gruntowne i wieloaspektowe zrozumienie Czterech Szlachetnych Prawd, ujawnia nam szeroki zakres, zróżnicowane odcienie i subtelne korzenie cierpienia, którym spętane są wszystkie istoty, ale także środki prowadzące do trwałego oswobodzenia się ich z cierpienia. Zatem działania dyktowane przez spontaniczną litość i dojrzałe współczucie często stoją ze sobą w sprzeczności i tylko te drugie można traktować jako działania korzystne, skuteczne w stopniu najwyższym. Choć roztropnie wyrażone współczucie często przybierze formę działania lub mówienia, czasem może równie dobrze przejawiać się w zachowaniu przez nas milczenia i samotności jako najbardziej sprzyjających długofalowemu dobru zarówno innych, jak i nas samych.

W naszej praktyce podążania ścieżką Dhammy jedna z tych dwóch kardynalnych cnót będzie musiała uzyskać przewagę, zależnie od naszego temperamentu i okoliczności. Jednakże, zarówno w przypadku mnichów, jak i osób świeckich, powodzenie w rozwoju ścieżki wymaga poświęcenia obu odpowiedniej uwagi, a także stopniowego eliminowania niedoskonałości każdej z nich. Z czasem zorientujemy się, że te dwie cnoty, choć ciążą w przeciwnych kierunkach, ostatecznie wzmacniają się wzajemnie. Współczucie skłania nas do głębszego wyrzeczenia, gdy widzimy, jak nasza chciwość i przywiązanie sprawiają, że stajemy się zagrożeniem dla innych. Natomiast wyrzeczenie skłania nas do głębszego współczucia, bo rezygnacja z pożądania umożliwia nam zamianę wąskiej perspektywy ego na szerszą perspektywę umysłu przepełnionego niezmierzonym współczuciem. Pozostając w tej wzajemnie wzmacniającej się zależności, wyrzeczenie i współczucie przyczyniają się do zdrowej równowagi buddyjskiej ścieżki i do pełni jej ostatecznego owocu.

Chcąc wykorzystać część lub całość tego dzieła, należy używać licencji GFDL:

Udziela się zgody na kopiowanie, dystrybucję lub/i modyfikację tego tekstu na warunkach licencji GNU Free Documentation License w wersji 1.3 lub nowszej, opublikowanej przez Free Software Foundation.

---

Można także użyć następującej licencji Creative Commons:
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 3.0

POMÓŻ FUNDACJI "THERAVADA"
(KRS: 0000464215, NIP: 5223006901, Regon: 146715622)

KONTO BANKOWE: 89 2030 0045 1110 0000 0270 1020

Oryginał można znaleźć na tej stronie: http://www.accesstoinsight.org/lib/authors/bodhi/bps-essay_08.html

Źródło: ©1987 Buddhist Publication Society. BPS Newsletter cover essay no. 8 (Winter 1987).

Tłumaczenie: Monika Wieczorek