Dhātu

Elementy, są ostatecznymi składnikami całości.

(1) Cztery fizyczne Elementy (dhātu lub Mahā-bhūta), popularnie nazywane ziemią, wodą, ogniem i wiatrem powinny być rozumiane jako główne cechy materii. W Pāl.i nazywane są: pat.havī-dhātu, āpo-dhātu, tejo-dhātu i vāyo-dhātu. W Vis.M. XI, 2 te cztery elementy są definiowane następująco: "Cokolwiek charakteryzuje się Twardością (thaddha-lakkkhan.a) jest ziamią lub stałym elementem, Kohezją (ābandhana) lub płynnością jest elementem wody, Ciepłem (paripācana) - elementem ognia lub ciepła, wzmacnianiem lub Wspieraniem (vitthambhana) elemetem ruch lub wiatru. Wszystkie cztery są obecne w każdym materialnym przedmiocie, choć w różnych stopniach intensywności. Jeżeli na przykład dominuje element ziemi przedmiot materialny jest nazywany twardym itd.

Na temat analizy czterech elementów, patrz dhātu-vavatthāna.

(II) 18 fizycznych i mentalnych elementów, które stanowią warunki lub podstawy dla procesu percepcji to:

1. zmysł wzroku (oko)
2. zmysł słuchu (ucho)
3. zmysł węchu (nos)
4. zmysł smaku (język)
5. zmysł dotyku (ciało)

6. widziany przedmiot
7. dźwięk
8. zapach
9. przedmiot smaku
10. przedmiot dotyku

11. świadomość oka
12. świadomość ucha
13. świadomość nosa
14. śwadomość języka
15. świadomość ciała

16. Element Umysłu (mano-dhātu)
17. Przedmiot Umysłu (dhamma-dhātu)
18. Element Świadomości Umysłu (manoviññān.a-dhātu)

1-10 są fizycznymi, 11-16 i 18 są mentalnymi elementami, 17 może być zarówno fizyczny jak i mentalny. 16 spełnia funkcję Czujności (āvajjana) względem przedmiotu w momencie rozpoczęcia procesu świadomości zmysłowej. Następnie pełni on funkcję Odbierania (sampat.icchana) przedmiotu zmysłów. 18 pełni na przykład rolę Poznawania (santīran.a), Ustalania (vot.t.hapana) i Rejestrowania (tadāramman.a). Na temat innych funkcji patrz Tabela I. Na temat 14 funkcji świadomości patrz viññān.a-kicca. Porównaj M.115; S.XIV i szczególnie Vibh. II (Przewodnik od str. 28), Vis.M. XV, od str. 17.

Z wielu dalszych grup elementów (wymienionych w M.115) najbardziej znaną jest ta mówiąca o elementach trzech światów: Świat Zmysłów (kāma-dhātu), Świat subtelnej Materii (rūpa-dhātu), Świat Niematerialny (arūpa-dhātu). Podział na sześć elementów mówi o: twardości, cieczy, cieple, ruchu, przestrzeni, świadomości (pat.havī, āpo, tejo, vāyo, ākāsa, viññān.a patrz powyżej punkt I), opisywany w M.140, patrz też M.112.

POWRÓT