Tytuł: Buddyzm. Zarys historii buddyzmu w Indiach - Wstęp

O autorze: Marek Mejor

Wersja pdf: pdf2.jpg

zobacz źródło

print

Wersja epub: epub2.jpg

Buddyzm powstał w czasach historycznych, przypuszczalnie w V wieku przed Chr., w północnej części Indii, na nizinie nadgangesowej. Nazwę swą bierze od tytułu religijnego założyciela, Buddy (sanskr. buddha znaczy dosłownie „przebudzony, oświecony”). Dziś nie ulega wątpliwości historyczność postaci jego założyciela, Siddharthy Gautamy zwanego Buddą. Stare teksty kanoniczne przedstawiają go jako wzniosłego mędrca, doskonale oświeconego najwyższym poznaniem, który nauczał ludzi odkrytej przez siebie prawdy o cierpieniu i o wyzwoleniu z cierpienia. W ciągu ponad czterdziestoletniej działalności nauczycielskiej Budda przewędrował środkową część doliny Gangesu, zdobywając wielu uczniów i zwolenników wśród wszystkich warstw społeczeństwa indyjskiego. Założył wspólnotę religijną mnichów i mniszek, a jego nauka znalazła żywy oddźwięk w kręgach ludzi świeckich.

Budda nie pozostawił po sobie żadnego pisanego świadectwa.Wiadomości o doktrynie buddyjskiej, o regule zakonnej, o życiu i działalności Mistrza czerpiemy przede wszystkim z pism tzw. kanonu palijskiego. Zredagowany w średnioindyjskim języku, tzw. prakrycie, palijskim (pali), ostatecznie zapisany w I wieku przed Chr. na Cejlonie, kanon pism szkoły therawadinów zachował się do naszych czasów w całości i jest najstarszym oraz najkompletniejszym przekazem tradycji buddyjskiej. Obok kanonu palijskiego zachowały się większe lub mniejsze fragmenty pism kanonicznych innych szkół (sekt), zredagowane w sanskrycie. Ponadto cały kanon zachował się w przekładach na język chiński i tybetański (a następnie mongolski).

Obecnie można wyróżnić trzy główne nurty buddyzmu żywe w krajach Azji:
a) buddyzm południowy („mały wóz”, hinajana), reprezentowany przez szkolę therawada, posługującą się kanonem pism w języku palijskim, rozpowszechniony w Sri Lance (Cejlon) i w krajach Azji Południowo-Wschodniej (Birma, Tajlandia, Laos);
b) buddyzm dalekowschodni („wielki wóz“, mahajana), posługujący się kanonem pism w języku chińskim i rozpowszechniony w Chinach, Korei, Japonii i częściowo w Wietnamie;
c) buddyzm północny, zwany buddyzmem tybetańskim lub lamaizmem, posługujący się kanonem pism w języku tybetańskim,rozpowszechniony w Tybecie, Mongolii, Buriacji oraz w krainach himalajskich (Ladakh, Nepal, Sikkim, Bhutan).
Dużą rolę w poznaniu i rekonstrukcji historii buddyzmu w Indiach odgrywają odkrycia archeologiczne zabytków architektury i sztuki buddyjskiej dokonywane na rozległych obszarach Azji. Źródła pisane: teksty buddyjskie i niebuddyjskie, kroniki, relacje podróżników, a także inskrypcje, monety i znaleziska archeologiczne uzupełniają się,dając nam dokładniejszy i prawdziwszy obraz buddyzmu jako religii, kultury i cywilizacji. Buddyzm to najstarsza z trzech wielkich religii uniwersalistycznych - obok chrześcijaństwa i islamu - i w historii religii i cywilizacji ma szczególne znaczenie ze względu na czas trwania,różnorodność postaci, rozległość wpływów, wreszcie liczbę wyznawców.

Buddyzm to nie tylko religia i filozofia, lecz także kultura, której wpływ zaznaczył się głęboko w życiu społecznym i politycznym, w historii i kulturze, myśli i sztuce ludów Azji - od Wysp Sundajskich po Kałmucję. Z jednej z wielu małych sekt buddyzm stał się najpierw groźnym konkurentem ortodoksji bramińskiej w starożytnych Indiach, w pewnej fazie rozwoju był religią powszechną w całych niemal Indiach,wreszcie stał się religią uniwersalistyczną ogarniającą dużą część Azji. Przy czym jest rzeczą zgoła paradoksalną, że w swojej ojczyźnie - po latach rozkwitu - zanikł zupełnie, aby się nieśmiało odrodzić dopiero współcześnie.

W historii rozwoju buddyzmu wyróżnić można, w nawiązaniu do tradycyjnego ujęcia, cztery główne fazy:
a) buddyzm pierwotny (przedkanoniczny);
b) buddyzm hinajany, czyli „małego wozu” (buddyzm kanoniczny i monastyczna scholastyka);
c) buddyzm mahajany, czyli „wielkiego wozu” (pełnia rozwoju buddyzmu jako religii i filozofii);
d) buddyzm wadżrajany, czyli „diamentowego wozu” (buddyzm tantryczny, przesiąknięty praktykami magii).

E. Conze, autor licznych opracowań na temat historii myśli buddyjskiej i wydawca wielu ważnych tekstów, zaproponował inny podział. Podzielił mianowicie 2500-letni okres dziejów buddyzmu na cztery odcinki:

500-0 przed Chr. -pierwszy okres to okres „dawnego buddyzmu”, który mniej więcej pokrywa się z nadanym później określeniem „hinajany”; temu okresowi odpowiadałyby punkty (a) i (b) z wyżej przedstawionej periodyzacji;
0-500 po Chr. - drugi okres charakteryzuje się powstaniem irozwojem mahajany - por. punkt (c);
500-1000-trzeci okres charakteryzuje się powstaniem i rozwojem nurtu zwanego tantryzmem (wadżrajana) i szkoły chan (wym. czhan) w Chinach - por. punkt (d);
1000 - w okresie czwartym buddyzm zanika w Indiach, poza Indiami zaś charakteryzuje się zmiennymi kolejami losu, w zależności od lokalnych uwarunkowań.

(E. Conze: A Short History of Buddhism, s. 13)

Buddyzm z założenia był autosoteriologią, tj. nauką wskazującą drogę ku wyzwoleniu z szeroko pojętego cierpienia (świat = cierpienie),wyzwoleniu dostępnemu dla każdego człowieka, który się wyrzeknie całkowicie przywiązania do świata i sam własnym wysiłkiem będzie dążył do zbawienia, postępując wedle nauk Mistrza i zdobywając zasługę w tym życiu i w następnych żywotach.

W religiach, które ukształtowały się w kręgu śródziemnomorskim, w świecie judeochrześcijańskim i muzułmańskim do systemu wierzeń zalicza się takie podstawowe elementy, jak wiara w osobowego boga stworzenia lub objawienia i w nieśmiertelną duszę jednostkową. Jednakże buddyzm nie daje się nagiąć do takiej definicji religii, której punktem wyjścia są wyżej wymienione elementy.
Dobre samopoczucie religioznawcy zakłóca tutaj wczesny buddyzm, który nie znał jeszcze późniejszego, szczególnie bogato rozwiniętego na północnych obszarach jego wpływów, panteonu nadziemskich bóstw (Heilsgestalten). Albowiem Budda pozbawił władzy wszystkich bogów, których znalazł w wierzeniach Indii. Z nigdy niebrakującą mu pewnością podporządkował je sobie i swemu posłannictwu, określił jako istoty potrzebujące zbawienia i tym samym odarł z ich boskiego charakteru. Odrzucił on w ogóle i kategorycznie wszystkie pytania metafizyczne, a co więcej, wykpił je, aby skierować spojrzenie swych mnichów wyłącznie na zbawczy cel nirwany, na wygaszenie wszelkiej ludzkiej indywidualności.

Czy była to religia - i czy w ogóle chciała nią być - jest często dyskutowanym problemem i mimo że N. Sóderblom nazwał go„oklepanym problemem szkolnym”, pojawia się stale na nowo, gdychodzi o uniwersalizm pojęcia religii.

(G. Lanczkowski: Wprowadzenie do religioznawstwa, s. 34 - 35)

Z kolei religioznawca Ninian Smart określił następujących siedem wymiarów religii jako zjawiska: obrzędowo-rytualny, doświadczeniowo-emocjonalny, narracyjno-mityczny, doktrynalno- -filozoficzny, etyczno-prawny, społeczno-instytucjonalny i materialny (zob. D. Keown: Buddyzm, s. 17-27).

Stanisław Schayer w artykule „Mit, kult i etyka buddyzmu” z 1938 roku dowodził twierdząco, „że poza przeżyciem «świętości» o religijnym charakterze buddyzmu decydować będzie fakt, czy posiadaon 1) swój mit, 2) swój kult i 3) swoją etykę socjalną” (O filozofowaniu Hindusów, s. 194). Buddyzm, jak się zdaje, był pierwotnie religią bez boga, bez kultu,bez rytuału i bez organizacji duchowieństwa. Nie miał też określonego wyznania wiary - ten, kto odwoływał się do Buddy, postępował według nauki Mistrza i uznawał gminę religijną, był buddystą.

W Indiach buddyzm uważany był za doktrynę heretycką, ponieważ nie uznawał objawienia świętych Wed, przeciwstawiał się rytualizmowi ofiarnemu i tym samym klasie kapłanów - braminom - podważając w ten sposób sens ich egzystencji. Głosił równość wszystkich ludzi i dostępność zbawienia dla każdego (także dla kobiet), kto podejmie trud kroczenia drogą wskazaną przez Buddę.

Buddyzm nie uznaje osobowego boga stwórcy ani żadnej innej praprzyczyny, bo według wierzeń buddyjskich świat jest odwieczny, a zbawienie każdy osiąga sam, dzięki osobistej zasłudze i własnym wysiłkom. Nagardżuna, filozof i święty mahajanistyczny, powiada, że mędrzec, jakkolwiek wielka może być jego osobista pobożność względem pomniejszych bóstw, nie wierzy w Boga i nie szuka oparcia w Bogu. Buddyzm zdecydowanie zaprzecza istnieniu stałej i niezmiennej duszy, twierdząc, że wszystkie fenomeny bytowania są nietrwałe,bolesne i niesubstancjalne.

Osobowość ludzką tworzy potok nieustannie zmieniających się układów pięciu kategorii elementarnych czynników bytu (dharma), regulowanych prawem przyczynowości. Doktryna odpowiedzialności za popełnione czyny, tzw. prawo karmana (sanskr. karman = czyn wartościowany moralnie, a także suma uczynków), jest podstawą etyki buddyjskiej. Ujął to trafnie S. Schayer, mówiąc, że „o moralnej kwalifikacji czynu decydu je nie zewnętrzny cielesny akt, ale wewnętrzna moralna intencja”.
Punktem fundamentalnym jest jednak wiara w Buddę, która ma dwa aspekty:
-wiarę w istnienie wszechwiedzących istot, które w długichodstępach czasu zstępują na ziemię i głoszą ludzkości naukę o zbawieniu;
- wiarę, że taką właśnie istotą był Budda Siakjamuni, asceta z roduSiakjów, który ogłosił ludziom swą Naukę (Dharma) po dostąpieniu oświecenia (bodhi, dosł. „przebudzenie”).

Zanim się osiągnie należyte poznanie, trzeba uwierzyć w Buddę i jego naukę, zaufać, że droga, którą wskazuje, prowadzi do prawdy i zbawienia.
Obydwa te punkty, czy może artykuły wiary, zawsze i wnależały do fundamentalnych zasad buddyzmu, przy czym: w hinajanie Budda miał jeszcze cechy ludzkie, o tyle w mahajanie nastąpiło całkowite ubóstwienie Buddy. Uczyniono zeń istotę nadprzyrodzoną i rozwinięto silnie rozbudowany kult.
Gdy w 1956 roku uroczyście obchodzono rocznicę (2500 lat) śmierci (nirwana) Buddy, uczeni mnisi, jak przed setkami lat, zebrali się. aby na Wielkim Soborze w Rangunie zbadać raz jeszcze święte teksty Tripitaki (kanonu).
Jawaharlal Nehru, ówczesny premier Indii, napisał wtedy do uczestników Soboru te słowa:

Budda jest ponad wszystkimi doktrynami i dogmatami, a Jego wieczne posłannictwo kształtowało ludzkość przez wieki. I chyba nigdy dotąd w dziejach Jego misja pokoju nie była bardziej potrzebna cierpiącej i rozdartej ludzkości niż dziś. Niechaj ten Wielki Sobór na nowo rozgłosi światu Jego pokojowe posłannictwo i przyniesie pocieszenie naszemu pokoleniu.

Dla wyjaśnienia czynników, które przyczyniły się do tak wielkiego rozpowszechnienia się religii buddyjskiej, warto przytoczyć na koniecsłowa S. Schayera, który tak pisał:

Obok tytułu Buddha - „oświecony”, „przebudzony”, buddyzm zna inny jeszcze epitet Najdoskonalszej Istoty. Jest nim słowo „tathagata''. Etymologiczny sens nie jest jasny („ten, który utorował drogę do zbawienia?”), był to jednak w każdym razie soteriologiczny termin techniczny, znany i popularny w Indiach północno-wschodnich w V wieku przed Chr. tak samo jak termin Mesjasz wPalestynie. Przyjście Tathagaty na świat - to początek nowej ery, to nowy Eon w dziejach świata duchowego i politycznego. Albowiem Tathagata to tylko dublet spirytualistyczny idealnego monarchy uniwersalnego, króla królów Czakrawartina. To rozdwojenie jest w Indiach bardzo stare, ale raczej wtórne. U podstaw leży rozpowszechniony na całym Starożytnym Wschodzie mit o bogu - królu, realizatorze nowego ładu, świętego prawa i porządku. Mit ten stoi w ścisłym związku z kultami solarnymi. Tak więc tłem historycznym tłumaczącym powstanie i sukces ewangelii buddyjskiej jest oczekiwanie i tęsknota mesjanistyczna. Podając się za Buddę, Tathagatę itd., asceta Gautama tym samym odgradzał się od innych pseudorewelatorów, apelując do popularnych i - zaznaczmy to raz jeszcze - par excellence religijnych wyobrażeń.
Skreślić w doktrynie prabuddyjskiej pojęcie Buddy Tathagaty, to tym samym skreślić możliwość wiary w niego i na tej wierze ugruntowanego, z góry powziętego przekonania o skuteczności buddyjskiej metody autokatartycznej [gr.autocatharsis = wewnętrzne samoopanowanie - przyp. M. M.]

(S. Schayer:Religie Wschodu, s. 214)

Bibliografia:
LANCZKOWSKI. G.:
Wprowadzenie do religioznawstwa. Przeł. i posłowiem opatrzył A. Bronk. Yerbinum, Warszawa 1986.
KEOWN, D.: Buddyzm. Przeł. T. Jurewicz. Prószyński i S-ka, Warsza-wa 1997.
SCHAYER, S.: Buddyzm indyjski, [w:] Religie Wschodu. (Pr. zbiór. pod red. S. Schayera), Warszawa [1938]


Poleć nas i podziel się tym artykułem z innymi: BlinkListblogmarksdel.icio.usdiggFarkfeedmelinksFurlLinkaGoGoNewsVineNetvouzRedditYahooMyWebFacebook

gnu.svg.png

Chcąc wykorzystać część lub całość tego dzieła, należy używać licencji GFDL:

Udziela się zgody na kopiowanie, dystrybucję lub/i modyfikację tego tekstu na warunkach licencji GNU Free Documentation License w wersji 1.3 lub nowszej, opublikowanej przez Free Software Foundation.


cc.png

Można także użyć następującej licencji Creative Commons:
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 3.0


sasana_banerros.jpg

POMÓŻ FUNDACJI "THERAVADA"
(KRS: 0000464215, NIP: 5223006901, Regon: 146715622)

KONTO BANKOWE: 89 2030 0045 1110 0000 0270 1020


Źródło: Buddyzm. Zarys historii buddyzmu w Indiach. Marek Mejor Wydawnictwo: Prószyński i S-ka

Autor: Marek Mejor