Anicca
Nietrwały (lub jako rzeczownik odprzymiotnikowy - aniccatā, czyli nietrwałość) jest pierwszą z Trzech Cech istnienia (ti-lakkhan.a). W większości tekstów to właśnie od nietrwałości są wyprowadzone dwie pozostałe cechy, czyli Cierpienie (dukkha) oraz Brak-ja (anattā). (S.XXII,15, Ud.IV,I)
"Nietrwałość rzeczy jest powstawaniem, przemijaniem i zmianą rzeczy lub zanikaniem tych rzeczy, które wcześniej powstały. Oznacza to, że rzeczy te nigdy nie trwają niezmiennie, lecz z momentu na moment rozpadając się zanikają." (Vis.M. VII, 3)
Nietrwałość jest podstawową cechą wszystkich uwarunkowanych zjawisk, czy to materialnych czy mentalnych, grubych czy subtelnych, własnych czy zewnętrznych: “Wszystkie formacje są nietrwałe” (sabbe sankhārā aniccā. M 35, Dhp. 277). To, że całość istnienia jest nietrwała jest także zawarte w pojęciach pięciu Skupisk (khandha), dwunastu własnych i zewnętrznych Podstaw Zmysłów (āyatana) itp. Jedynie Nibbāna, która jest nieuwarunkowana i nie jest formacją (asankhata) jest trwała (nicca, dhuva).
Wgląd prowadzący do pierwszego etapu wyzwolenia, czyli Wejścia-w-strumień (Sotāpatti, patrz ariya-puggala) często wyrażony jest w odniesieniu do nietrwałości: "Cokolwiek podlega powstawaniu, podlega także zanikowi" (patrz Dhammacakkappavattana Sutta, S. XLVI, 11). Buddha w Jego ostatnim kazaniu przed wstąpieniem w Parinibbānę napomniał swoich mnichów na temat nietrwałości istnienia jako bodźca do szczerego wysiłku: "Spójrzcie teraz Bhikkhu, napominam was: Formacje muszą się rozpaść. Wysilajcie się szczerze!" (vayadhammā sankhārā, appamādena sampādetha D. 16).
Bez głębokiego wglądu w nietrwałość i nie-substancjalność wszystkich zjawisk istnienia nie ma wyzwolenia. Dlatego zrozumienie nietrwałości osiągnięte wprost poprzez medytacyjne doświadczenie stoi na czele dwóch list wiedzy pochodzącej z wglądu: (a) Kontemplacja Nietrwałości (aniccānupassanā) jest pierwszą z osiemnastu głównych rodzajów wglądu, (b) Kontemplacja Powstawania i Zanikania (udayabbayānupassanā-ñān.a) jest pierwszą z dziewięciu rodzajów wiedzy, które prowadzą do oczyszczenia poprzez wiedzę i dojrzenie postępu na ścieżce (patrz visuddhi, VI).
Kontemplacja nietrwałości prowadzi do Nieuwarunkowanego Wyzwolenia (animitta-vimokkha, patrz vimokkha). Ponieważ w tym przypadku Zdolność Zaufania (saddhindriya) jest szczególna, ten, który osiąga w ten sposób ścieżkę Wstępującego-w-strumień jest nazywanym pełnym Zaufania Wyznawcą (saddhānusārī, patrz ariya-puggala), zaś na siedmiu wyższych stopniach jest nazywany Wyzwolonym przez Zaufanie (saddhā-vimutta). Patrz także anicca-saññā.
Patrz: The Three Basic Facts of Existence I: Impermanence (WHEEL 186/187)